parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1853 Jassy – 1935 Nowy Jork?) – dramaturg, piszący dla teatru jid., aktor, sufler. Dla sceny żydowskiej zaczął pisać w 1876, gdy zetknął się z A. Goldfadenem. Wkrótce związał się z trupą I. Grodnera, stając się głównym twórcą jej repertuaru. Kiedy bez uprzedzenia porzucił ją, zespół Grodnera się rozpadł, nie posiadając własnego repertuaru. W 1883 L. wyjechał za granicę. Po krótkim pobycie w Londynie osiadł w Nowym Jorku. Tam również kontynuował twórczość dramaturgiczną, stając się jednym z najbardziej wziętych autorów sztuk dla popularnego teatru jidysz, głównie związanego z nurtem szund. Ogółem napisał około 80 dramatów. Często sięgał po tematy opracowane przez Goldfadena oraz zaczerpnięte z dziejów Żydów (głównie biblijne i związane ze starożytnością), jak też osadzone w realiach galicyjskich miasteczek (sztetł). Ulubioną przezeń konwencją była nastrojowa, romantyczna operetka, zbliżona do wodewilu. Choć bywał ostro krytykowany za poziom literacki utworów, to jednak wielokrotnie podkreślano ich walory muzyczne (zwłaszcza licznych i popularnych pieśni) oraz ludowy koloryt. L. występował także na scenie, a nawet organizował własne objazdowe trupy. Jego sztuki weszły do kanonu popularnego repertuaru teatralnego w języku jidysz i były grane nieprzerwanie od początków nowożytnych dziejów tej sceny (por. np. Fiszzon Abraham Ałter), w okresie międzywojennym także przez różnego rodzaju teatry wędrowne w Polsce; sięgano po nie również w dobie Holokaustu (np. w getcie warszawskim).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.