parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1821 Gródek – 1912 Łódź) – rabin; prawnuk A.S. ben I. Kojdanowera. Pochodził z zamożnej rodziny kupieckiej. Był rabinem w Gródku (1840), Dereczynie (1853), Prużanach (1861), Łomży (1867; w 1887 nie skorzystał z ponownej propozycji objęcia tam rabinatu), Łodzi (wybrany w 1873; objął obowiązki w 1874). Piastując te funkcje, żywo interesował się problemami społecznymi (był m.in. inicjatorem założenia szpitala cholerycznego w Prużanach, talmud-tory w Łodzi [1874], mającej także charakter szkoły zawodowej, a potem utworzenia Żydowskiego Towarzystwa „Talmud Tora” [1909]; w Łomży interweniował w sprawie zbyt licznie powoływanych poborowych żydowskich do rosyjskiej armii). Był rzecznikiem łagodzenia konfliktów pomiędzy wyznawcami judaizmu ortodoksyjnego i judaizmu reformowanego oraz litwakami. Z tego względu wsparł wysiłki zmierzające do budowy synagogi postępowej w Łodzi, a potem także litwackiej (1899-1904). W okresie masowych zwolnień robotników żydowskich, które były związane z wprowadzaniem mechanizacji w przemyśle włókienniczym, i zastępowania ich chrześcijanami, założył własną fabrykę, w celu zatrudniania bezrobotnych. Po jej upadku planował utworzenie towarzystwa, które miałoby kupować ziemię i osadzać na niej bezrobotnych. Zdobyte w Polsce doświadczenie, ich potomkowie mieli następnie spożytkować w kolonizacji w Palestynie. Jednak poczynania te także nie zostały uwieńczone sukcesem, m.in. z powodu przeciwdziałania, podjętego przez członków ruchu Chowewej Syjon. M. był postacią bardzo popularną wśród Żydów polskich i rosyjskich.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.