Smolar Grzegorz (Hersz; Hirsz)

Smolar Grzegorz (Hersz; Hirsz)

(1905 Zambrów – 1993 Tel Awiw) – dziennikarz, pisarz, działacz komunistyczny. Pochodził z rodziny drobnego przedsiębiorcy. Po ukończeniu szkoły powszechnej (1917) terminował w warsztacie kamaszniczym. Utworzył lewicującą grupę młodzieży syjonistycznej. W czasie wojny polsko-bolszewickiej został członkiem miejscowego komitetu rewolucyjnego, co przesądziło o jego związkach z partią komunistyczną. W 1921–1928 mieszkał w Związku Radzieckim; pracował w kijowskiej fabryce obuwia i tam był sekretarzem gazety „Młodzież Robotnicza” oraz redaktorem „Młodej Gwardii” w Charkowie. Uczył się w żydowskim seminarium nauczycielskim i publikował liczne artykuły w języku jidysz (m.in. w organie Jewsekcji „Emes” [Prawda]). W 1923–1924 i 1926–1928 studiował na Uniwersytecie Zachodu im. Juliana Marchlewskiego w Moskwie. W 1926 został członkiem Centralnego Żydowskiego Biura KC Komsomołu. Po powrocie do Polski nadal był czynny w komunistycznym podziemiu (Komunistyczna Partia Białorusi Zachodniej). Dwukrotnie aresztowany i skazany na cztery lata więzienia. W 1939 opuścił więzienie i zatrzymał się w okupowanym przez Rosjan Białymstoku, gdzie wydawał gazetę „Białystoker Sztern” (jid., Białostocka Gwiazda). Po zajęciu tych ziem przez Niemców, od 1941 był członkiem ruchu oporu. Organizował go też w getcie w Mińsku. Brał udział w partyzantce komunistycznej, m.in. w lasach nalibockich. Po wojnie, w 1946–1950 był kierownikiem Wydziału Kultury i Propagandy w CKŻP oraz członkiem jego prezydium (jako reprezentant Frakcji PPR [potem PZPR] przy CKŻP), a po usunięciu A. Bermana z funkcji przewodniczącego, objął to stanowisko (1949–1950). Od 1950 był redaktorem naczelnym pisma „Fołks-Sztyme”, a także przewodniczącym TSKŻ (od 1950 do poł. 1962). S. był jedną z głównych postaci tzw. przebudowy życia żydowskiego w Polsce w duchu socjalizmu (od 1949). W 1967 – po wizycie w Izraelu, na zaproszenie M. Kleinbauma, i artykułach w „Fołks-Sztyme” o wojnie arabsko-izraelskiej – został usunięty z PZPR oraz z zajmowanych stanowisk. W 1969–1970 publikował na łamach „Fołks-Sztyme” pod pseudonimem Stolarewicz. Nie uzyskał zezwolenia władz polskich na emigrację do Izraela; w 1971 wyjechał do Francji, a dopiero potem do Izraela. Pracował w Bibliotece Narodowej (UH) w Jerozolimie. Potem mieszkał w Tel Awiwie. Wydał kilka książek, głównie opartych na własnych wspomnieniach, m.in.: Fun minsker geto (jid., Z mińskiego getta, 1946); Jidn on gełe łates (jid., Żydzi bez żółtych łat, 1948; 2. wyd. 1952); dramat A poszeter zełner (jid., Prosty żołnierz, 1952); Hejchan at(t)a chawer Sidorow (hebr., Gdzie jesteś towarzyszu Sidorow, 1973; jid. 1974, hiszp. – Buenos Aires 1975); wspomnienia o Jewsekcji – Fun inewejnik, zichrojnes wegn der „Jewsekcje” (jid., Od wewnątrz, wspomnienia o działalności „Jewsekcji”, 1978); oraz o działalności w Polsce po II wojnie światowej – Ojf der lecter pozicje mit der lecter hofenung, in Pojłn noch der cwejter wełt-miłchome (jid., Na ostatniej pozycji z ostatnią nadzieją – w Polsce po II wojnie światowej, 1992).