masora i masoreci

masora i masoreci

(hebr. masora, prawdopodobnie od asar = więzy, okowy, poprzez masar = podawanie, przekazywanie, w tym wypadku – przekazywanie tradycji; jid. mesojre) – ustalone reguły, jak również prace, system studiów i uczeni, których zadaniem oraz posłannictwem jest zachowanie tekstu biblijnego w niezmienionym pod każdym względem kształcie. U źródła pojęcia masora leży koncepcja znaczenia Biblii, a zwłaszcza Pięcioksięgu, jako tekstu pochodzącego od Boga i spisanego przez Mojżesza w postaci księgi Tory, będącej podstawą żydowskiej egzystencji, a więc takiego tekstu, którego najmniejsza nawet zmiana mogłaby spowodować nieobliczalne konsekwencje. I choć standardowy tekst istniał zapewne już przed rokiem 200 p.n.e., to jednak przez długi czas powstawały rękopisy, które różniły się między sobą (np. rękopisy z Qumran). Początków masory należy upatrywać w okresie sof(e)rim (sofer) i w czasach Ezdrasza, a związane z nią prace są prowadzone do czasów współczesnych. W traktacie talmudycznym Sof(e)rim (6,4) znajduje się informacja o trzech zwojach Tory, które – powodu drobnych uchybień – były przetrzymywane w Świątyni Jerozolimskiej; miały one być przestrogą na przyszłość przed powielaniem błędów. Konieczność rejestracji odstępstw spowodowała powstawanie ustnych, a potem pisanych komentarzy i not. Dotyczą one wszelkich sfer, związanych z zachowaniem najdalej idącej poprawności tekstu. Badania masoretów dotyczą słów, ksiąg, paragrafów itp., jak również wymowy, wokalizacji itd. oraz pisowni, gramatyki, a wreszcie przeliczania liter, słów i wersów. Działanie masoretów umożliwiło także przejście ze starego systemu zapisu do tzw. pisma hebrajskiego kwadratowego (por. hebrajski alfabet). Twórczy okres w dziejach masory kończy się w VII i VIII w., wraz z wprowadzeniem do tekstu Biblii Hebrajskiej znaków akcentowych i wokalizacyjnych. W zasadzie obowiązywały one już pod koniec okresu powstawania Talmudu, lecz nie do końca odpowiadały językowi biblijnemu (por. hebrajski język). Ostateczne ustalenie formy tekstu wiąże się z działalnością masoretów palestyńskich w X stuleciu. Kres eklektyzmowi w tej dziedzinie położyło przyjęcie za obowiązujący kodeksu z roku 930, autorstwa Ben Aszera, pochodzącego z tyberiadzkiej szkoły masory, które ostatecznie dokonało się dzięki rekomendacji Majmonidesa. W XIII i XIV w. uczeni specjalizujący się w biblijnej wokalizacji zwani byli nakdanim. Podział na rozdziały i numeracja wersów Biblii Hebrajskiej zostały przejęte w XVI w. z Biblii łacińskiej. Komentarze masoretów dzielą się na: tzw. Małą Masorę (hebr. Masora K(e)tana), umieszczaną na marginesach; Wielką Masorę (hebr. Masora G(e)dola), umieszczaną na górze i na dole strony; Końcową Masorę – większe komentarze podawane na końcu tekstu; oraz odrębne traktaty. Za pierwsze w pełni krytyczne dzieło w tej dziedzinie badań uznaje się pracę Elijahu Lewity Masoret ha-masoret (1538). (Zob. też: mikrografii sztuka; tagin)