parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
stowarzyszenie naukowe, które w 1913 powołało pierwszą żydowską placówkę muzealną na Litwie. Zostało zarejestrowane 12 I 1921 (pierwotnie jako Towarzystwo Historyczno-Etnograficzne Miłośników Żydowskiej Archeologii). Jego zaczątkiem było Towarzystwo Miłośników Żydowskich Zabytków Starożytności w Wilnie, zw. też Izraelickim Towarzystwem Miłośników Archeologii, powstałe w 1913, którego zbiory zostały wywiezione do Moskwy w 1915. Prezesem Ż.T.H.-E., którego siedziba znajdowała się przy ul. E. Orzeszkowej 7 w Wilnie, był Mowsza Salit, a w zarządzie pod koniec lat 20. XX w. zasiadali m.in.: jako wiceprezes – M. Weinreich i Z. Rajzen oraz – jako skarbnik – C. Szabad; a w latach 30. w jego składzie pojawił się m.in. J. Wygodzki. Ż.T.H.-E. posiadało Archiwum, Muzeum oraz Bibliotekę. W l. 30. liczyło przeszło 140 członków. Organizowało posiedzenia naukowe. Uchwałą walnego zebrania członków, 19 I 1935 postanowiono przekazać zbiory muzealne na własność wileń. gminie żydowskiej. W kolekcji Ż.T.H.-E. znalazła się m.in. część zbiorów Sz. An-Skiego (zimą 1929 rewindykowano do Wilna kilka skrzyń z jego eksponatami etnograficznymi oraz z listami pisarza). W muzeum gromadzono eksponaty etnograficzne z Kresów Wschodnich Rzeczpospolitej i z Rosji centralnej oraz dzieła sztuki (ponad 200 obiektów). Placówka ta była dostępna jedynie dla pracowników naukowych i wycieczek (głównie szkolnych), gdyż – ze względu na permanentny brak funduszy – nie zatrudniała stałych pracowników. Podobne stowarzyszenia próbowano też założyć w Nowym Jorku w 1921. Miało ono wydawać etnogr. czasopismo, którego projekt (prospekt) opracował J.L. Kahan. Idea ta nie została jednak zrealizowana; wkrótce jego zadania zaczęła spełniać Sekcja Filologiczna JIWO i Amoptejl. (Zob. też Żydowskie Towarzystwo Krajoznawcze w Polsce)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.