parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
pseud.
Frumka (1914 Płotnica k. Pińska – 1943 Będzin) – od wczesnej młodości
działaczka organizacji He-Chaluc-Dror (od 1938 w głównej siedzibie ruchu
w Warszawie), łączniczka żydowskiej organizacji konspiracyjnych
w okupowanej Polsce. Nie ukończyła żadnej szkoły; starsza siostra,
Złatkie, uczyła ją oraz młodszą siostrę, Chanę (pseud. Chancia, Chańcia;
ur. w Płotnicy w 1918 – zm. w Warszawie w 1943), języków polskiego
i hebrajskiego. Po wybuchu II wojny światowej, wraz z grupą młodzieży
syjonistycznej, w nadziei na wyjazd do Palestyny, pojechała
do znajdującego się pod okupacją radzieckiej Kowla. W 1940, jako jeden
z wielu członków dowództwa Droru,
udała się na tereny okupowane przez Niemców, aby organizować
działalność konspiracyjną swojej organizacji w Warszawie. Po ataku
Niemiec na Związek Radziecki w czerwcu 1941, podjęła działania, mające
na celu konsolidację i wzmocnienie podziemnych organizacji He-Chaluc w całej okupowanej Polsce; m.in. wraz z Chaną jeździła do wielu najbardziej niedostępnych gett. Była respondentką Archiwum Ringelbluma. Dzięki niej, w czerwcu 1942, dotarła do getta warszawskiego informacja o uruchomieniu ośrodka zagłady w Sobiborze. Razem z Chawką Fulman była świadkiem akcji likwidacyjnej getta w Hrubieszowie. W Warszawie podczas Wielkiej Akcji, w sierpniu 1942, szukała – wraz z A. Wilnerem
– kontaktów z polskim podziemiem; udało im się przemycić do getta
partię broni, zakupionej dzięki pośrednictwu PPR. We wrześniu 1942, jako
emisariusz ŻOB, udała się do getta w Będzinie, by współdziałać przy
tworzeniu tam organizacji samoobrony. Utrzymywała kontakty z wieloma
działaczami i organizacjami w Szwajcarii i Słowacji, w tym z Komitetem
Ratunku Agencji Żydowskiej
w Turcji; przekazywała im informacje o sytuacji Żydów w okupowanej
Polsce. Odrzuciła możliwość uratowania życia przez wyjazd na Słowację
czy przyjęcie dokumentów obywatela neutralnego państwa. Zginęła w walce
3 VIII 1943, wraz z ostatnią grupą bojowców z Będzina. W 1945 w Tel
Awiwie została wydana książka Hantsia and Frumka [Płotnickie], Letters and Memoirs.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.