WAKS Cywia (1924 Warszawa – sierpień 1942 Treblinka II)

Życiorys

Cywia Waks przed 1939 rokiem uczyła się w szkole CISzO w Warszawie. Tam wciągnęła się do Skifu i stała się bardzo popularną wśród dzieci w organizacji, w czym pomagało jej pozytywne i przyjazne nastawienie do otaczającego ją świata. Potrafiła też odgrywać scenki na przedstawieniach oraz recytować wiersze. Jej ojciec był prawdopodobnie pracownikiem handlowym. Wielokrotnie jako dziecko przebywała w Sanatorium Medema w Miedzeszynie [Elenbojgn, 1971 a, 112].

Po wybuchu II wojny światowej, pomimo ciężkiej sytuacji (w tym głodu), Cywia kontynuowała pracę w podziemnym Skifie w getcie warszawskim, m.in. pomagała organizować kąciki dla dzieci. Zimą 1940 roku razem z Lejbem Rozensztajnem z sukcesem zabiegała w Centosie o pomoc finansową dla dzieci – na darmowe obiady [Edelman, Skifiści]. Na początku i latem 1940 roku przebywała w Sanatorium Medema [Elenbojgn-Kahan, 1971 b, 101; Elenbojgn, 1971 a, 112]. Uczyła się także w podziemnym gimnazjum i tam była bardzo aktywna wśród polskojęzycznej młodzieży żydowskiej, której też pomagała organizować kółka młodzieżowe. Poza tym była łączniczką pomiędzy Bundem a PPS, a także pracowała w wywiadzie organizacji bojowej Bundu [Edelman, 2015, 22]; zajmowała się m.in. kolportażem prasy Bundu i Cukunftu oraz przygotowywała i wygłaszała referaty. Według informacji zawartych w publikacji pt. In di jorn fun jidiszn churwn. Di sztim fun untererdiszn Bund, wchodziła w skład Komitetu JAF (Jidysze Arbeter Froj Organizacje – bundowskiej organizacji kobiecej) Warszawskiej Organizacji Bundu [In di jorn fun jidiszn churwn: 331]. Swojej pracy nie zaprzestała nawet po rozpoczęciu wielkiej akcji 22 lipca 1942 roku. Wówczas m.in. pomagała przekazywać innym świadectwa pracy [Meed, 2003, 33].

Na początku sierpnia 1942 roku została złapana na ulicy i wywieziona do obozu zagłady Treblinka II, gdzie zginęła [Hertz, Di geszichte fun a jugnt: 548]. Jak tuż po wojnie napisał Marek Edelman, wówczas zostali wywiezieni „nasi najlepsi” [Edelman, 2015, 41].