Żydowska Organizacja PPS

Żydowska Organizacja PPS

organizacja żydowskich socjalistów działająca w ramach PPS, powstała w 1893, rozwiązana przez władze tej partii w 1897 (por. Żydowski Związek Robotniczy w Warszawie); w 1902 ponownie powołana do życia; przestała istnieć w efekcie rozłamu w PPS, a więc formalnie w listopadzie 1906, a praktycznie w końcu 1907, tj. w okresie I Zjazdu PPS-Lewicy. Wyłoniła się z pierwszych żyd. kółek socjalist. w Warszawie, a przede wszystkim z kółka powstałego w szkole rzemieślniczej gminy żydowskiej w Warszawie (noszącej oficjalną nazwę Warsztatów dla nauki rzemiosł warszawskiej Gminy Starozakonnych), po objęciu jej kierownictwa przez M. Heilperna w 1891. W pierwszym okresie istnienia (1893-1897) Ż.O. PPS miała trudności w prowadzeniu działalności wśród robotników żydowskich (m.in. ze względu na brak wydawnictw w języku jidysz; dopiero od grudnia 1898 zaczął ukazywać się – nieregularnie – żydowski organ PPS – „Der Arbeter. Organ fun der Pojliszer Socjalistiszer Partej”; jidysz, Robotnik. Organ Polskiej partii Socjalistycznej, w nakładzie od 1,5 tys. do 10 tys. egzemplarzy). Po likwidacji Ż.O. PPS, jako formalna struktura w PPS, działał Wydział Żydowski CK Robotniczego. Wobec rosnących wpływów Bundu, w środowisku żydowskim w 1902 VI Zjazd PPS zadecydował o wyodrębnieniu Ż.O. PPS, co pociągnęło za sobą przekształcenie wspomnianego Wydziału w Komitet Żydowski. Od 1903 Ż.O. PPS organizowała periodycznie tzw. Konferencje Żydowskie – ostatnia V w 1906; w 1904 odbyła się również nadzwyczajna Konferencja Agitatorów. Mimo podnoszonych wielokrotnie postulatów współpracy z Bundem, ostatecznie nie doszło do niej na większą skalę. Choć starano się rozwinąć szerszą propagandę poprzez wydawnictwa periodyczne (w czasie rewolucji 1905 poza „Arbeter”, wydawano także „Di Lecte Nachrichtn” [jid., Ostatnie Wiadomości]; „Dos Socjalistisze Błat” [jid., Gazeta Socjalistyczna]; od numeru 6. pn. „Socjalistisze Błetłech” [jid., Gazetki Socjalistyczne] oraz jednodniówki) i druki ulotne (w tym odezwy w wielotysięcznych nakładach), to jednak Ż.O. PPS w czasie drugiego okresu swego istnienia cieszyła się wyraźnie mniejszymi niż Bund wpływami na żydowskiej ulicy, m.in. dlatego, że większość jej prominentnych działaczy uległa procesom asymilacji i nie wykazywała pełnego zrozumienia dla aspiracji do żydowskiej autonomii kulturalno-narodowej. Żydzi brali udział w organizacjach bojowych PPS od 1904; a w czasie rewolucji 1905 działały żydowskiej „dziesiątki” i „piątki” bojowe Ż.O. PPS (por. Szulman Boruch). Posiadała też ona swą organizację zagr. (Sekcja Żydowska Oddziału Zagranicznego w Londynie) i współpracowała z Żydowską Pocztą Socjalistyczną z Ameryki. Po rozłamie w PPS w 1906 większość członków Ż.O. PPS weszła w skład PPS-Lewicy, a tylko nieliczni (w tym grupa bojowców) – wstąpili do PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Wydarzenia te oznaczały kres istnienia odrębnej organizacji żyd. wśród socjalistów polskich. (Por. m.in.: Kaufman Mojżesz; Sachs Feliks).