parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1880 Piatigorsk – 1920 Tel-Chaj) – przywódca syjonistyczny, organizator żydowskiej samoobrony w Palestynie. Po ukończeniu szkoły religijnej w Rostowie, a następnie szkoły rosyjskiej, uczył się stomatologii. Głębokie wrażenie wywarły na nim koncepcje społeczne Lwa Tołstoja. Pod jego wpływem opowiadał się za stworzeniem w Palestynie żydowskic komun rolniczych, które mogłyby się w razie potrzeby zbrojnie bronić. W 1902 rozpoczął służbę wojskową i został wysłany na front japoński, gdzie się odznaczył. W 1906, po powrocie z niewoli, mimo że był Żydem, w uznaniu zasług, podniesiono go do rangi oficera i nadano wiele odznaczeń. T. rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie w Petersburgu; jednocześnie skupił wokół siebie grupę syjonistów, opowiadających się za stworzeniem w Palestynie kolektywów rolniczych. W 1912, wraz z całą grupą, wyjechał do Palestyny, gdzie pracował w żydowskich osadach południowej Galilei. Po wybuchu I wojny światowej odmówił przyjęcia obywatelstwa tureckiego i został deportowany do Egiptu. Tam – wespół z W. Żabotyńskim – starał się doprowadzić do stworzenia Legionu Żydowskiego, jako zaczątku żydowskiej siły zbrojnej. Wspierał wysiłki Żabotyńskiego, zmierzające do stworzenia legionu z Żydów rosyjskich w Anglii. Latem 1917 znalazł się w Rosji, by przekonać Rząd Tymczasowy o potrzebie utworzenia żydowskich oddziałów w armii rosyjskiej. Wybrano go komisarzem do spraw żołnierzy żydowskich. Po wybuchu Rewolucji Październikowej T. został na krótko aresztowany. Następnie działał na rzecz utworzenia w Rosji organizacji He-Chaluc, a na pierwszej konferencji tej organizacji w 1919 został wybrany jej przewodniczącym. Opowiadał się za szkoleniem wojskowym członków ruchu i próbował stworzyć ośrodki przygotowujące ich do emigracji. W 1919 powrócił do Palestyny, gdzie organizował żydowską samoobronę w Górnej Galilei. Tam też zginął. Stał się symbolem narodowym i bohaterem zarówno dla syjonistycznej prawicy, jak i lewicy, a zwłaszcza dla organizacji młodzieżowej (Betar).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.