parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(jid., Książka Żydowska) – wydawnictwo publikujące książki w języku jidysz (w mniejszym zakresie także w j. pol.), powstałe w 1947 w Łodzi, pod egidą CKŻP; od 1949 działało w Warszawie pod kierownictwem D. Sfarda. Jego produkcja, początkowo ograniczona do tematyki Holokaustu, wkrótce została rozszerzona również na literaturę współczesną (także środowiska pisarzy jidysz w Polsce), historyczną i prace krytyczno-literackie. Po 1950 jego rozwój umożliwiało posiadanie ok. 5 tys. stałych prenumeratorów, co pozwalało na publikowanie dużych nakładów i dalsze rozszerzanie profilu tematycznego wydawanych pozycji. Od 1951 J.B. zaczęło wydawać wielkonakładowe edycje klasyków literatury żydowskiej; do 1955 opublikowało 152 tytuły. Dzięki niemu – wedle niektórych ocen – we wczesnych latach 50. Polska była największym w świecie ośrodkiem wydawniczym książek w języku jidysz. Po 1956 J.B. publikowało przeciętnie kilkanaście tytułów rocznie. Zostało zlikwidowane w 1968 (por. Marzec ’68). Wydało ogółem ok. 400 książek, w łącznym nakładzie pół miliona egzemplarzy. Z pras drukarskich J.B. schodziło także kilka czasopism, w tym „Jidisze Szriftn” oraz „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce”. Dorobek wydawnictwa dokumentuje kilkanaście katalogów i planów wydawniczych oraz „bibliografia wyborowa” zamieszczona w „Jidisze Szriftn” w 1967.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.