parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1880 Lwów – 1950 Jerozolima) – prawnik, działacz syjonistyczny; brat Ozjasza T. Studiował prawo na uniwersytecie lwowskim. W tym też czasie założył syjon. stowarzsyszenie akademickie „Emuna” (1899), a w 1903-1904 był współzałożycielem i pierwszym redaktorem pisma syjonistycznego „Moria(h)”. W 1904 przeniósł się do Berlina, gdzie – wraz z Arturem Ruppinem – kierował Żydowskim Biurem Statystycznym i Demograficznym. W 1907 osiadł w Palestynie. W następnym roku został wyznaczony na przedstawiciela Ruppina w zarządzie Biura Palestyńskiego Organizacji Syjonistycznej w Jaffie, by w 1916-1920 czasowo zająć jego miejsce. Od 1921 kierował Palestyńskim Krajowym Towarzystwem Rozwoju. Należał do grona twórców Tel Awiwu. Uczestniczył też w wykupie ziemi pod zabudowę miejską (m.in. także w Jerozolimie). Wobec wybuchu I wojny światowej zajął neutralne stanowisko i kontynuował kontakty z niemieckimi i austro-węgierskimi przedstawicielami na terenie Palestyny. W 1917, po zajęciu Palestyny przez Wielką Brytanię, utworzył w Jerozolimie przedstawicielstwo społeczności żydowskiej. W 1919 przygotował szczegółowy raport, w którym omawiał sytuację w Palestynie podczas I wojny światowej. Był założycielem i pierwszym przewodniczącym Tymczasowej Rady Żydowskiej, a następnie – do 1930 – przewodniczącym prezydium Waad Leumi (Żydowskiej Rady Narodowej; reprezentował ją na konferencji założycielskiej Agencji Żydowskiej oraz zasiadł w jej władzach). Zajmował umiarkowane stanowisko wobec władz mandatowych i dążył do osiągnięcia porozumienia z arabskim ruchem narodowym. Założył towarzystwo Brit Szalom (hebr., Przymierze Pokoju), którego celem była praca nad przyjaznymi stosunkami żydowsko-arabskimi i wspólne szukanie rozwiązania dla Palestyny; działał w Ha-Poel ha-Cair (hebr., Młody Robotnik) – palestyńskiej partii socjalistycznej założonej w 1905, a następnie wstąpił do Izraelskiej Partii Pracy Mapai (Mifleget Poale(j) Erec Israel). Był również członkiem prezydium Rady Gminy Żydowskiej w Jerozolimie. Współpracował z prasą żydowską oraz wydał kilka książek, m.in. Sefer Warburg (1948) – biografię oraz listy i zbiór mów Otto Warburga (1859-1938), przew Egzekutywy Światowej Organizacji Syjonistycznej.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.