Etat

Etat

składka etatowa (od franc. état = stan) – nazwa używana w XIX w. w Polsce w odniesieniu do podatku opłacanego przez członków gminy żydowskiej (głowy rodzin), z przeznaczeniem na pokrycie jej wydatków, którego wysokość była uzależniona od stanu majątkowego płatnika; e. nazywano także preliminarze dochodów i wydatków gmin. Tego rodzaju świadczenia były ponoszone przez Żydów prawdopodobnie od początków istnienia instytucji gminy żydowskiej w diasporze. W średniowieczu także podatki nakładane na Żydów przez władców były zazwyczaj płacone łącznie przez całą społeczność, a ciężary nakładane indywidualnie na poszczególnych płatników, w zależności od ich zamożności, ocenianej przez taksatorów. Podobnie działo się w Rzeczpospolitej Obojga Narodów, gdzie podatki na rzecz skarbu i gminy były rozkładane na jednostki samorządu i poszczególnych płatników, w zależności od ich możliwości płatniczych (por. sympel; symplarz). Tzw. „censorowie” i „taksarze” kierowali się przy tym zarówno zaprzysiężonymi deklaracjami płatników, jak i szczegółowymi wytycznymi oceny ich zamożności, biorąc pod uwagę posiadane nieruchomości, gotówkę (w tym zainwestowaną w przedsięwzięcia gosp.), kosztowności i biżuterię (czasem ważono rodzinę płatnika wraz z precjozami). Po rozbiorach, na utrzymanie instytucji gminnych przeznaczano opłaty od czynności religijnych oraz wpływy (bądź ich część) ze specjalnych podatków żydowskich. W Królestwie Polskim po ustanowieniu dozorów bóżniczych (1821) dopuszczono pobieranie e. na pokrycie niedoborów w budżecie gmin. Po raz pierwszy na szerszą skalę taka konieczność pojawiła się po zniesieniu opłaty dodatkowej do mięsa koszernego w 1840 (por. koszerne), przeznaczanej na potrzeby gmin. Jednak był to ciężar zbyt wielki i w 1843 powrócono do starego systemu finansowania. Znaczenie e. wiązało się z procesami modernizacyjnymi oraz z emancypacją Żydów w Europie w dobie oświecenia i później, kiedy to średniowieczne w swym charakterze podatki żydowskie ulegały likwidacji. Zniesienie ich traktowano jako ważny element równouprawnienia, lecz wobec tego, że część wpływów z niektórych z nich powracała do samorządu żydowskiego, trzeba było znaleźć środki na utrzymanie instytucji gminnych. E., jako nowa instytucja, budził liczne obawy, o czym świadczy np. dyskusja, toczona wokół niego w Warszawie w 1862-1866 (pobierano go od 1864). Do I wojny światowej z opłacaniem e., a czasem z wysokością składki, wiązał się też zakres praw członka gminy (np. biernych i czynnych praw wyborczych). Napływ litwaków do Królestwa Polskiego spowodował, że za zobowiązane do uiszczania tego podatku uznano osoby mieszkające w danym mieście od co najmniej roku. Przepisy prawne dotyczące gmin, wydawane przez okupacyjne władze niem. (1 XI 1916) i następnie przez władze RP (7 II 1919 oraz późniejsze modyfikacje) przewidywały rozpisywanie podatków na rzecz gmin. Jednak w Polsce e. odgrywał poważniejszą rolę – w przeciwieństwie do gmin na Zachodzie, gdzie stanowił gros środków budżetowych – jedynie w finansowaniu działalności wielkich gmin (zwł. Warszawy i Łodzi), zresztą środki te były relatywnie nikłe. Wysokość nakładanego podatku zależała od uznania urzędników gminy bądź powoływanych przez nich funkcjonariuszy, co było źródłem ciągłych konfliktów. W 1931 sprawujące nadzór nad gminami MWRiOP wydało rozporządzenie o gospodarce finansowej gmin, ustalające stałe podstawy wymiaru e. System opodatkowania opracowany przez Ministerstwo spowodowałby jednak – według zgodnego zdania żydowskich publicystów i działaczy samorządowych – ruinę gmin. Do jego wprowadzenia, wobec protestów zainteresowanych, ostatecznie nie doszło.