Jakub (Jaakow ben Josef) Polak

Jakub (Jaakow ben Josef) Polak

(ok. 1460 Niemcy – ok. 1530) – rabin, rektor jesziwy krakowskiej, twórca podstaw rozwoju nauk talmudycznych w Polsce i domniemany twórca pilpulu. Studiował w norymberskiej jesziwie u Jakuba Marguliesa. W młodym wieku został rabinem w Pradze. Ożeniwszy się z córką Mojżesza Fiszla, przybył do Krakowa. Był więziony po tzw. tumulcie w 1494, który doprowadził do przeniesienia Żydów z Krakowa do Kazimierza. Król Aleksander Jagiellończyk w 1501 zwolnił go od tzw. podatków żydowskich, a w 1503 mianował doktorem [prawa mojżeszowego] – rabinem (według różnych interpretacji – Krakowa bądź całej Małopolski, albo też nawet całego kraju; por. rabin generalny). Jest to pierwszy tego rodzaju akt znany w Polsce. J.P. kierował jesziwą krakowską, przyciągającą wielu studentów z całego kraju i spoza jego granic, kształcąc grupę uczonych (m.in. Sz. Szachnę), mających w przyszłości stać się zaczynem przeniesienia centrum studiów talmudycznych z Niemiec do Polski. Sławę przyniosła mu zdolność do subtelnej analizy i rozważań naukowych. Uważano go za twórcę pilpulu, choć metoda ta znana była już przed nim; często powoływano się na jego autorytet, „nobilitujący” atakowaną przez wielu metodę studiów talmudycznych. Zbyt pochopne udzielenie rozwodu nieletniej szwagierce w 1508, dokonane prawdopodobnie w oparciu o zasadę mi’un, sprowadziło na J.P. klątwy, w efekcie czego musiał opuścić kraj. Powrócił do Krakowa w 1509, dzięki listowi żelaznemu króla Zygmunta I Starego, ale rabinatu krakowskiego już nie odzyskał. Mszcząc się za doznane krzywdy, w 1520 rzucił klątwę na syna jednego ze swych byłych prześladowców, Judę Minca (Münza) z Padwy. Sam w 1520–1522 uwikłał się w konflikt z nadwornym medykiem królowej Bony, Samuelem, i w 1522 stanął przed sądem wojewodzińskim; oskarżony o oszczerstwo z najwyższym trudem bronił się. W literaturze pojawiają się dwie wersje jego losów pod koniec życia. Według pierwszej, w 1530 miał wyjechać do Palestyny, skąd powrócił i osiedlił się w Lublinie. Według drugiej, w 1522 wyjechał do Palestyny i zmarł tam ok. 1530. Dzieł talmudycznych nie wydawał, zasłaniając się wymogami skromności. Niektóre jego orzeczenia przekazali w swych dziełach inni uczeni talmudyści.