Betteljuden

Betteljuden

(niem., żebrzący Żydzi) – określenie rozpowszechnione w XVII w. w literaturze niemieckiej, odnoszące się do grup ubogich Żydów, wędrujących z miejsca na miejsce, w poszukiwaniu środków utrzymania. Zwykle zatrzymywali się na krótko w danej gminie (często na jeden bądź kilka dni, przy okazji świąt). Większość tej grupy społecznej stanowili Żydzi pochodzący spoza granic państw niemieckiego, głównie z Polski i Czech. Zjawisko to było w owym czasie dość powszechne; szacuje się że od 10 do 20% populacji żydowskiej zajmowało się żebractwem. Fakt ten wiązał się zarówno ze znacznym wzrostem owej populacji, jak i niestabilnością sytuacji ekonomicznej w Europie, będącej rezultatem niszczących wojen religijnych na Zachodzie, czy buntów kozackich (powstanie Chmielnickiego) i wojen obronnych na terenach Rzeczypospolitej. Z tych powodów gminy żydowskie znacznie ograniczyły włóczęgom liczbę wydawanych pozwoleń stałego pobytu na swoim terenie (chazaka). Ze względu na przepisy religijne (por. dobroczynność), B. mogli liczyć na pomoc współwyznawców. Jednak nie wszystkie gminy stosowały się do tych nakazów. Niejednokrotnie prowadzono gorące dyskusje, czy mogą one przeznaczać środki na pomoc charytatywną dla „obcych” Żydów, a nie tylko dla „swoich” członków. Władze często wręcz zakazywały opieki nad B., pod groźbą wysokich kar, nakładanych na kahały. Nierzadko wędrujący Żydzi przystępowali do band rozbójniczych i złodziejskich. Wątek B. był podejmowany również w dyskusjach nad emancypacją Żydów, stanowiąc argument przeciw jej nadaniu. W tym samym czasie wędrujący żebracy żydowscy stanowili też problem na ziemiach polskich. N.N. ben M. Hannower z dumą pisał o okresie poprzedzającym rok 1648, iż wszyscy przybywający do miasta mogli liczyć na pomoc gminy. Jednak np. już w 1672 władze kahału poznańskiego, pod karą klątwy, zabroniły obcym żebrakom przybywać do miasta, a swoim członkom – udzielać im pomocy. Zmianę przyniosły dopiero czasy oświecenia żydowskiego (haskala) w końcu XVIII w. Zjawisko to zanikło jednak dopiero wraz z reformami emancypacyjnymi i likwidacją ograniczeń, dotyczących osiedlania się Żydów.