Fiszel Franczek

Fiszel Franczek

(Franciszek, Efraim; XV/XVI w.) – pokojowiec króla Zygmunta I Starego, serwitor tegoż monarchy i jego małżonki, Bony; syn Racheli i finansisty Mojżesza F.; bratanek Stefana F.; szwagier rabina Jakuba Polaka. Należał do zasłużonej dla Żydów rodziny, która w połowie XV w. przybyła z Niemiec do Polski i osiedliła się w Krakowie. W 1512 Zygmunt Stary powołał go, wraz z Abrahamem Judaeusem Bohemusem, na stanowisko egzaktora generalnego podatków, płaconych przez gminy żydowskie. Zgodnie z wolą królewską, F. miał ściągać od Żydów podatki w województwie krakowskim, sandomierskim, lubelskim, ruskim i podolskim, a Abraham J. Bohemus – w Wielkopolsce i na Mazowszu. Obaj zostali wyjęci spod jurysdykcji wojewodów i ich podwładnych i poddani wyłącznie sądowi samego monarchy. Działalność egzaktorów generalnych spotkała się ze zdecydowanym oporem ze strony gmin żydowskich, m.in. lwowskich i krakowskiej. Już w sierpniu 1512 spod władzy F. została wyłączona gmina lwowska, a dwa lata później F. został zmuszony do rezygnacji ze stanowiska egzaktora generalnego w Małopolsce i na Rusi. Mimo to, cieszył się nadal poparciem i protekcją króla. W 1515 towarzyszył orszakowi siostry król., Elżbiety, narzeczonej księcia legnickiego Fryderyka. Na prośbę Elżbiety, król wystawił F. glejt, na którego podstawie mógł on bezpiecznie dojechać do Legnicy, nie nagabywany przez wierzycieli. Tuż po przyjeździe do Polski królowej Bony F. został mianowany jej dworzaninem. W 1524 Zygmunt I, na prośbę swej małżonki, mianował F. oraz jego żonę, Chwałkę (Falkę), serwitorami dwóch dworów Zygmunta i Bony. Monarcha wyłączył F. spod jurysdykcji wszystkich sądów i poddał własnemu sądownictwu, niezależnie od tego, czy pozew wniósłby Żyd czy chrześcijanin. W sprawach mniejszej wagi, zarówno F., jak i Chwałka mieli odpowiadać przed sądem królowej, sprawy poważniejszej natury miał rozstrzygać król. Oboje zostali też zwolnieni od płacenia tzw. podatków żydowskich. Rabinów uprzedzono, by nie ważyli się zmuszać, przy użyciu klątwy, zarówno małżonków, jak i ich dzieci oraz służby do płacenia podatków.