parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
zw. Rawem z Radomia (jid. Radomer Raw) (ok. 1843 Łęczyca – 1930 Warszawa) – rabin, wirylista II Rady Stanu, poseł do Sejmu Ustawodawczego; syn litwaka, Lejzora (Lejzerke) P., kantora (w Łęczycy, Brzezinach, Łodzi, Sączu), autora popularnych pieśni, śpiewanych w wielu bóżnicach w kraju i na licznych dworach cadyków; był także autorem rozpraw talmudycznych, m.in. Ewen Mosze (hebr., Kamień Mojżesza; w dwu pierwszych wydaniach, jako autora, podawał swego ojca, Mojżesza). P. odebrał tradycyjne wychowanie religijne; był uczniem I.J. Trunka z Kutna. Od osiemnastego roku życia pełnił funkcje rabinackie; w 1861 został mianowany rabinem w Łęczycy, potem pełnił ten urząd w Oświęcimiu, Będzinie, Raciążu, Pabianicach, Radomiu Poddębicach, Warszawie. Prawdopodobnie brał udział w powstaniu styczniowym. Związany był ze środowiskiem misnagdów; dążył do utrzymania dobrych stosunków z chasydami i cadykami (szczególnie blisko związany był z dworem cadyka z Gostynina). Będąc rabinem w Radomiu (1886-1902), podjął działalność społeczną, m.in. prowadził akcję pomocy dla stacjonujących tam żołnierzy-Żydów. W 1901 należał do grona założycieli Kasy Oszczędnościowo-Pożyczkowej dla Żydów i Polaków. Funkcję rabina Warszawy sprawował od 1909. Jako wirylista Rady Regencyjnej, został mianowany członkiem Tymczasowej Rady Stanu, gdzie reprezentował ludność wyznania mojżeszowego. Był związany z Agudą (należał do grona jej współzałożycieli; reprezentował ją w Sejmie Ustawodawczym; w jej imieniu wygłaszał pierwsze parlamentarne przemówienie – deklarację sympatii i lojalności ruchu wobec odrodzonej państwowości). Należał do klubu Wolnego Związku Posłów Narodowości Żydowskiej (Koło Żydowskie w Sejmie RP). Opowiadał się za koniecznością zrównania praw Żydów z prawami innych obywateli oraz za autonomią dla żydowskich gmin. Dużo podróżował, m.in. odwiedził Palestynę; zbierał fundusze na utrzymanie jesziw w Polsce. Do końca życia działał aktywnie w Agudzie i w Gminie warszawskiej, m.in. był przewodniczącym tutejszego rabinatu, sądu rabinackiego, członkiem Zarządu Żydowskiej Gminy Wyznaniowej. P. napisał kilka rozpraw talmudycznych (w j. hebr.), m.in. De-Meszek Israel (O posiadłości Izraela) i Erec Cwi (Ziemia Cwiego). Został pochowany na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej. Po śmierci przyznano mu Order Polonia Restituta, a jeden z jego synów wydał biografię ojca w języku hebrajskim (Rabin Abraham Cwi Perlmuter – jego życie i twórczość, Antwerpia 1933).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.