Lipkin Izrael ben Zeew

Lipkin Izrael ben Zeew

zwany Izraelem Salanterem (1810 Żagary – 1883 Królewiec) – twórca ruchu musar. Studiował w jesziwie Cwi Hirsza Braudego w Salantach. Decydujący wpływ wywarł na niego Jesef Zundel, który ukierunkował jego dążenia do odnowy tradycyjnego judaizmu i przeciwdziałania laicyzacji płynącej z haskali, poprzez położenie akcentu na kwestie etyczne, a zwłaszcza samopoznanie i samodoskonalenie moralne. Dzięki sławie wielkiego erudyty, żydowska gmina w Wilnie złożyła w jego ręce kierownictwo jesziwy Ramajles (1840). L. wkrótce jednak zrezygnował z tego stanowiska i założył własną jesziwę. Ówczesne kazania i wykłady L. (wydane pt. Ewen Israel; hebr., Kamień Izraela, 1883) przyczyniły się do rozwoju ruchu studiów, prowadzonych według jego metody w tzw. domach musar (hebr., be(j)t musar) oraz w sztyblach musar. L. wsławił się swą postawą w czasie epidemii cholery (1848), kiedy to w Sądny Dzień wkroczył na bimę z pieczenią w ręce, zachęcając własnym przykładem do porzucenia postu, ze względu na zarazę. Pod wpływem wileńskich maskili władze zaproponowały mu objęcie kierownictwa w tamtejszej szkole rabinów (1848). L. nie przyjął go, uważając, iż placówka ta nie przyniesie nic dobrego tradycyjnemu judaizmowi. W obawie przed represjami władz, przeniósł się do Kowna, gdzie odmówił przyjęcia stanowiska rabina, koncentrując się na nauczaniu we własnej jesziwie. Pośród jego uczniów było wielu przyszłych wybitnych rabinów litewskich. W 1857 L. wyjechał do Prus, gdzie pragnął neutralizować płynące stamtąd laickie wpływy na kulturę żydowską; między innymi w Memel (współcześnie: Kłajpeda) w 1860 wydawał periodyk „Tewuna” (hebrajski, Rozsądek [Mądrość]; ukazało się 12 numerów pisma). W 1877 w Kownie założył kolel dla żonatych mężczyzn. Wówczas to podobne instytucje zaczęły powstawać na Litwie, a wpływami musar zostały objęte najsławniejsze tamtejsze jesziwy (między innymi w Wołożynie, Słobodce, Telcu). W 1880 L. wyjechał do Paryża, by działać wśród emigrantów z Rosji. Nie pozostawił po sobie dużych prac. Do najlepiej znanych należą: zbiór artykułów z „Tewuna”, pt. Imre(j) bina (hebr., Słowa rozsądku, 1878), i Ig(g)eret ha-musar (hebr., Pisma musarystyczne, 1858; wielokrotnie później wznawiane). Propagował też działania, mające na celu uprzystępnianie lepszego rozumienia Talmudu, poprzez jego tłumaczenie na język hebrajski, a także na inne języki europejskie, oraz zestawienie słownika aramejsko-hebrajskiego.