parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(hebrajski, Lampa iluminacji), zwana też Biblią kobiecą – dzieło religijno-etyczne, napisane przez rabiego Izraela al-Nakawę w XIV w. w Hiszpanii. Jego autor zginął męczeńską śmiercią w 1391. Dawniej autorstwo dzieła przypisywano Izaakowi Aboabowi, zwanemu Starszym, który żył w Hiszpanii na przełomie XIII i XIV w. Niektórzy badacze uważali, iż jego autorem jest Izaak Aboab, zwany Młodszym (1433-1493), żyjący w Hiszpanii i Portugalii, który w istocie dokonał jedynie przeróbki tego dzieła. Autor M. ha-m., w przeciwieństwie do Bachii ben Josefa ibn Pakudy, twórcy arabskiego dzieła Kitab al-Hidaja ila faraid al-Kulub, znanego pod tytułem przekładu na jezyk hebrajski Chowot ha-lewawot (hebrajski, Obowiązki serc), nie pragnął stworzyć systematycznego wykładu etyki żydowskiej, lecz przede wszystkim napisać dzieło dydaktyczne. Na kartach swego utworu wiele uwagi poświęcił sprawom wychowania. M. ha-m. miało „oświetlać” religijno-moralny aspekt przepisów prawnych, obowiązujących w judaizmie. Dzieło podzielone jest, podobnie jak menora, na siedem „świeczek"-działów. Z bogatej literatury talmudycznej autor wybrał hag(g)ady, zawierające pouczenia i nauki, opowiadające o ludzkich wadach i przywarach, cnotach i zaletach oraz o czynieniu dobra, pokoju, miłości bliźniego, pokorze, skromności itp., podkreślając, że są one nie mniej ważne od halachy. Dzieło, na którym wychowało się wiele pokoleń żydowskich, cieszyło się wielką popularnością wśród ludu, a szczególnie wśród kobiet w Polsce (drugie co do popularności po Cenerene). Po raz pierwszy M. ha-m. zostało wydane w języku hebrajskim w Konstantynopolu w 1514 (później wielokrotnie było wznawiane, miedzy innymi : Wenecja 1544, 1594-1595); jego tłumaczenie – wraz z komentarzem – na jezyk jidysz Żydów niemieckich ukazało się w Amsterdamie w 1701 i 1722 (tłumaczenie na jezyk niemiecki – Krotoszyn 1844); przekład na język jidysz Żydów polskich został wydany w Wilnie w 1880. Z przedmowy wynika, że autor M. ha-m. napisał także książki: Aron ha-Edut (hebrajski, Arka Świadectwa), poświęconą Dziesięciu Przykazaniom; oraz Szulchan ha-panim (hebrajski, Stół chleba ofiarnego), dotyczącą modlitw. Oba te dzieła zaginęły i nie są dziś znane.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.