parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1877 Lwów – 1942 [1943] Warszawa) – historyk, pedagog. Pochodził z rodziny żydowskich drukarzy, czynnych w Żółkwi i we Lwowie. Studiował na UJK, m.in. pod kierunkiem Ludwika M.E. Finkla (1858-1930) i Sz. Askenazego (doktorat uzyskał w 1904). Podczas I wojny światowej był rabinem wojskowym w Lublinie. Przez wiele lat pracował w szkolnictwie średnim (m.in. w Częstochowie i Warszawie). Był rektorem Seminarium Rabinicznego „Tachkemoni” w Warszawie (1920-1930); docentem na UW, w Instytucie Nauk Judaistycznych, Wolnej Wszechnicy Polskiej (od 1928), a następnie – profesorem UW (od 1935). Wykształcił wielu uczniów i często stanowił punkt odniesienia, nawet dla młodych badaczy, buntujących się przeciw jego metodologicznej postawie. Współpracował też z prasą żydowską (m.in. w redakcji tyg. „Wschód”) oraz z polsko-żydowską, był wydawcą czasop. „Nowe Życie” (1924). Współzałożyciel i członek zarządu Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego. W getcie warszawskim kierował Wydziałem Archiwalnym Judenratu; wiosną 1940, na polecenie władz, wraz z urzędnikiem Gminy i dwoma robotnikami, zajmował się rekwirowaniem ksiąg żydowskich. A. Czerniaków chciał go też uczynić redaktorem gazety, na której wydawanie starał się uzyskać od Niemców zezwolenie. B. przez cały czas wojny kontynuował pracę naukową. Zmarł w getcie, jednak pogłoski o jego samobójstwie zostały zweryfikowane negatywnie. Dokładna data śmierci B. nie jest znana, jednak wiadomo, że nastąpiła ona w końcu 1942 lub na początku 1943. W bogatym dorobku twórczym, obejmującym kilkaset prac, dzięki któremu B. uważany jest za budowniczego podwalin nowożytnej historiografii żydowskiej w Polsce, największą wartość mają prace poświęcone XVII-XIX stuleciu. Autor kładł w nich akcent na zagadnienia ustroju i życia wewnętrznego społeczności żydowskiej oraz sprawy szeroko rozumianej kultury. Do najważniejszych należą: Żydzi lwowscy na przełomie XVI i XVII w. (1906); Dzieje Żydów w Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772-1868 (1916); Die Judenstadt von Lublin (1919; Żydowskie miasto w Lublinie, 1991); Z historii Żydów w Polsce (1920); Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304-1868 (t. 1-2, 1931-1936); oraz popularna Historia i literatura żydowska ze szczególnym uwzględnieniem historii Żydów w Polsce (t. 1-3, 1920-1925). Wiele uwagi poświęcał pracom bibliogr., wśród których szczególne znaczenie ma nie ukończona Bibliografia historii Żydów w Polsce i krajach ościennych za lata 1900-1930 (cz. 1, 1939; reprint 1978).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.