Bałaban Majer (Meir) Samuel

Bałaban Majer (Meir) Samuel

(1877 Lwów – 1942 [1943] Warszawa) – historyk, pedagog. Pochodził z rodziny żydowskich drukarzy, czynnych w Żółkwi i we Lwowie. Studiował na UJK, m.in. pod kierunkiem Ludwika M.E. Finkla (1858-1930) i Sz. Askenazego (doktorat uzyskał w 1904). Podczas I wojny światowej był rabinem wojskowym w Lublinie. Przez wiele lat pracował w szkolnictwie średnim (m.in. w Częstochowie i Warszawie). Był rektorem Seminarium Rabinicznego „Tachkemoni” w Warszawie (1920-1930); docentem na UW, w Instytucie Nauk Judaistycznych, Wolnej Wszechnicy Polskiej (od 1928), a następnie – profesorem UW (od 1935). Wykształcił wielu uczniów i często stanowił punkt odniesienia, nawet dla młodych badaczy, buntujących się przeciw jego metodologicznej postawie. Współpracował też z prasą żydowską (m.in. w redakcji tyg. „Wschód”) oraz z polsko-żydowską, był wydawcą czasop. „Nowe Życie” (1924). Współzałożyciel i członek zarządu Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego. W getcie warszawskim kierował Wydziałem Archiwalnym Judenratu; wiosną 1940, na polecenie władz, wraz z urzędnikiem Gminy i dwoma robotnikami, zajmował się rekwirowaniem ksiąg żydowskich. A. Czerniaków chciał go też uczynić redaktorem gazety, na której wydawanie starał się uzyskać od Niemców zezwolenie. B. przez cały czas wojny kontynuował pracę naukową. Zmarł w getcie, jednak pogłoski o jego samobójstwie zostały zweryfikowane negatywnie. Dokładna data śmierci B. nie jest znana, jednak wiadomo, że nastąpiła ona w końcu 1942 lub na początku 1943. W bogatym dorobku twórczym, obejmującym kilkaset prac, dzięki któremu B. uważany jest za budowniczego podwalin nowożytnej historiografii żydowskiej w Polsce, największą wartość mają prace poświęcone XVII-XIX stuleciu. Autor kładł w nich akcent na zagadnienia ustroju i życia wewnętrznego społeczności żydowskiej oraz sprawy szeroko rozumianej kultury. Do najważniejszych należą: Żydzi lwowscy na przełomie XVI i XVII w. (1906); Dzieje Żydów w Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772-1868 (1916); Die Judenstadt von Lublin (1919; Żydowskie miasto w Lublinie, 1991); Z historii Żydów w Polsce (1920); Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304-1868 (t. 1-2, 1931-1936); oraz popularna Historia i literatura żydowska ze szczególnym uwzględnieniem historii Żydów w Polsce (t. 1-3, 1920-1925). Wiele uwagi poświęcał pracom bibliogr., wśród których szczególne znaczenie ma nie ukończona Bibliografia historii Żydów w Polsce i krajach ościennych za lata 1900-1930 (cz. 1, 1939; reprint 1978).