parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
właściwie de Tusch-Letz (1909 Lwów – 1966 Warszawa) – poeta, satyryk, tłumacz. Pochodził z nobilitowanej, spolonizowanej rodziny żyowskiej, posiadającej majątek ziemski na Podolu, poprzez matkę skoligaconej z familią Safrinów (por. Safrin Horacy). W czasie I wojny światowej rodzina Leców przebywała w Wiedniu. L. studiował na UJK (1927-1933; rok polonistyki, potem prawo). Debiutował w 1929; pierwszy tom liryków, pod tytułem: Barwy, wydał w 1935. Od 1934 mieszkał w Warszawie. Związany był z lewicą literacką. Publikował satyry, liryki oraz felietony. Współpracował z wieloma czasopismami, w tym z kilkoma tytułami prasy polsko-żydowskiej („Chwila”; „Nowy Głos”; „Nasza Opinia”). W poezji, satyrach i publicystyce podejmował też tematy żydowskie, w tym związane z potępieniem antysemityzmu. Pod koniec lat 30. współpracował z lwowskim pismem „Sygnały”, wspierającym prawa Ukraińców. Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się do Lwowa, gdzie w okresie okupacji sowieckiej brał udział w życiu literackim, konsekwentnie wspierając „nowy ład”. Wstąpił do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. W czasie okupacji niemieckiej został aresztowany i trafił do obozu pracy dla Polaków i Ukraińców w Tarnopolu (1941-1943). Po ucieczce zeń przedostał się do Warszawy. Działał w konspiracji GL i AL (redagował czasopisma, walczył w partyzantce na Lubelszczyźnie). Po wyzwoleniu Lublina służył w LWP i kontynuował pracę literacką. W 1946-1950 był attaché prasowym Misji Politycznej RP w Wiedniu. Następnie wyjechał do Izraela z żoną i dwójką dzieci. Powrócił do kraju z synem w 1952; później ponownie się ożenił. Początkowo (do 1956) pracował głównie nad przekładami z literatury niemieckiej. Opublikował kilkanaście tomów wierszy, satyr i fraszek, a wśród nich związany z doświadczeniami wojennymi Notatnik polowy (1946) oraz z pobytu w Izraelu Rękopis jerozolimski (1956, 1957) i napisane w Wiedniu Nowe wiersze (1950). Szczególne miejsce w dziejach kultury polskiej zajęły wielokrotnie wznawiane i rozszerzane, a także tłumaczone na kilka języków, aforyzmy z tomów Myśli nieuczesane (1957) i Myśli nieuczesane nowe (1964), w których dostrzegano także kontynuację wielkiej tradycji żydowskiego humoru. L. ma trwałe miejsce w światowej historii tego literackiego gatunku.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.