parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1881 Nowe Młyny, Ukraina – 1921 Jaffa) – pisarz hebrajski, publicysta, jeden z protagonistów ruchu socjalistów-syjonistów w Palestynie. Był uczniem jesziwy; przeniósł się do Homla, redagował gazetkę Bundu pt. „Kampf” (jid., Walka, 1898). Potem mieszkał w Białymstoku i Warszawie, gdzie debiutował zbiorem opowiadań. Wcielony do armii rosyjskiej (1901-1904), po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej zbiegł do Londynu. Był tam aktywnym członkiem PS i wydawcą czasopisma „Ha-Meorer” (hebr., Ten który budzi [Budzący]). Po powrocie na ziemie polskie w 1907-1908 we Lwowie redagował czasopismo „Rewiwim” (hebr., Krople deszczu) oraz napisał monografię o A. Mapu. W 1909 wyemigrował do Palestyny w ramach drugiej alij(j)i. Współpracował z czasopismem „Ha-Poel ha-Cair” (hebr., Młody Robotnik) i „Ha-Achdut” (hebr., Jedność). Podczas I wojny światowej uczył w szkole średniej w Tel Awiwie. Po zajęciu Palestyny przez Brytyjczyków zaangażował się w ruch Achdut ha-Awoda (hebr., Zjednoczona Syjonistyczna Partia Pracy) i w organizację ruchu pionierskiego oraz tworzenie organizacji Histadrut. Współpracował z tygodnikiem „Ha-Kuntres” (hebr., Broszura), wydawanym przez Achdut ha-Awoda, a potem wydawał miesięcznik lit. „Ha-Adama” (hebr., Ziemia). Został zamordowany w czasie zamieszek arab. w maju 1921. Jego imię nosi jeden z kibuców w Judei. W twórczości pisarskiej B. był przedstawicielem realistycznego nurtu współczesnej literatury hebrajskiej w ramach tzw. pokolenia „wykorzenionych” (młodych inteligentnych Żydów wyrwanych z trad. środowiska lecz nie przystosowanych do życia poza nim). Debiutował w 1900 opowiadaniem Pat lechem (hebr., Kromka chleba), następnie napisał m.in.: Ba-horef (hebr., Zimą, 1903), Szana achat (hebr., Jeden rok, 1908), Min ha-mecar (hebr., Z powodu udręki, 1908), Ha-olam (hebr., Świat, 1909), sztukę Me-ewer la-gwul (hebr., Poza kresem, 1909), Bejn majim le-majim (hebr., Między wodami, 1910). W swych utworach czerpał wątki głównie z doświadczeń osobistych (służba w armii ros., żyd. środowisko rob. w Londynie, druga alija). Przetłumaczył też na język hebrajski Zbrodnię i karę F. Dostojewskiego i Poranek ziemianina L. Tołstoja. Dzieła zebrane B. ukazały się po jego śmierci (t. 1-8, 1924-1930).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.