parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1801 Lwów – 1891 tamże), mylony niekiedy z Abrahamem M. – kupiec, finansista, działacz polityczny, jeden z czołowych zwolenników postępu wśród Żydów lwowskich; syn Efraima Fiszela M., ortodoksyjnego kupca, prezesa Gminy żydowskiej we Lwowie; ojciec Hermana M. i Jana M. (1820-1887). Z urodzenia i majątku należał do najbardziej wpływowej grupy Żydów lwowskich, zwanych „aksamitnymi Żydami”. Od 1840 uczestniczył aktywnie w zabiegach o wzniesienie Synagogi Postępowej we Lwowie (także jako hojny benefaktor); w tymże roku wszedł w skład nowo wybranego zarządu kahału, a w 1842 został jego asesorem. Był jednym z głównych inicjatorów sprowadzenia do Lwowa postępowego kaznodziei, A. Kohna. Należał do grona twórców linii kolejowej Lwów-Kraków i Galicyjskiej Kasy Oszczędności, w której do lat 60. XIX wieku pełnił wiele kluczowych funkcji. W okresie Wiosny Ludów (1848) brał czynny udział w wydarzeniach rewolucyjnych, zaprzyjaźniając się z Franciszkiem Smolką (podpisał opracowany przez Smolkę adres z 18 III 1848 do cesarza Ferdynanda I; uczestniczył w delegacji, która potem wręczyła go gubernatorowi Stadionowi; miał też być członkiem deputacji galicyjskiej do cesarza, kierowanej przez J. Lubomirskiego, oraz wejść do lwowskiej Rady Narodowej; a także – w końcu kwietnia 1848 – wejść w skład Beiratu, utworzonego przez Stadiona). Od lipca 1848 był miedzy innymi członkiem komisji, przygotowującej Statut samorządowy Lwowa; we wrześniu tego roku został wybrany do Wydziału Miejskiego (odpowiednik Rady Miejskiej), obejmując w nim sprawy finansowe, a po rozwiązaniu władz miejskich w listopadzie 1848 – do Wydziału, utworzonego przez zaborców po zbombardowaniu miasta. W latach 50. i 60. działał głównie w Gminie żydowskiej, której przewodnictwo objął w 1874. Był jedną z czołowych postaci lwowskiego życia gospodarczego, miedzy in.nymi jako członek Izby Handlowej i Przemysłowej (od 1850) i generalny agent galicyjski lwowskiej filii Towarzystwa Ubezpieczeniowego „Austriacki Feniks”. Pod koniec lat 70. wycofał się z życia publicznego. W 1881 został nobilitowany (nieimmatrykulowany do tak zwanych Ksiąg Majestatycznych). Został pochowany na cmentarzu żydowskim we Lwowie.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.