parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1894 Turzysk na Wołyniu – 1975 Izrael) – poeta i prozaik piszący w języku jidysz, pedagog; brat Barucha O. i Matesa O. (Mateusz; ur. 1915). W dzieciństwie uczył się zarównio w szkołach religijnych, jak i w świeckich. Potem został nauczycielem w szkole jidyszystycznej (CISZO) w Turzysku, a następnie w Warszawie. Współpracował z warszawskim wydawnictwem Jidysz-Buch, a także z wieloma czasopismami, między innymi z: „Warszewer Almanach” (jidysz, Almanach Warszawski), „Literarisze Bleter”, „Naje Fołks-Cajtung”, „JIWO Bleter”, a także z nowojorskimi – „Cukunft” (jidysz, Przyszłość) i „Jidisze Kultur” (jidysz, Kultura Żydowska). W 1940–1946 przebywał w Związku Radzieckim. Po powrocie do kraju mieszkał w Łodzi, a następnie w Warszawie. Był redaktorem pisma „Jidisze Szriftn”; współpracował z „Dos Naje Leben”, „Fołks-Sztyme”, z moskiewskim „Sowietisz Hejmłand” (jidysz, Radziecka Ojczyzna). W [1958?] 1959 wyemigrował do Izraela. Pierwszymi utworami O. były opowiadania i wiersze. Uznanie zdobył debiutancką powieścią In an okupirt sztetł (W okupowanym miasteczku, 1924), ukazującą obraz życia żydowskiego pod okupacją niemiecką w czasie I wojny światowej i w pierwszych latach Polski Odrodzonej. W Związku Radzieckim i w PRL-u tłumaczył Aleksandra Puszkina i Iwana Kryłowa oraz pisał wiersze w duchu socrealizmu. Wydawał również utwory swego brata, Barucha. Po osiedleniu się w Izraelu w latach 60. wydał cztery tomy poetyckie oraz, wraz z bratem, Matesem, zbiór wierszy Lider cu a bruder (Pieśni do brata, 1964), do którego weszły także niektóre utwory Barucha. Mates O., po wojnie osiadł w Stanach Zjednoczonych. Jeszcze przed wojną napisał w języku jidysz cykl wierszy, opartych na kanwie listów Juliusza Słowackiego do matki, a następnie – w obozie dla uchodźców z Europy Wschodniej, w Niemczech – opublikował debiutancki tom wierszy In fremdn łand (jidysz, W obcym kraju, 1948). Po wojnie był nauczycielem i autorem cenionych książek dla dzieci.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.