Orzech Maurycy

Orzech Maurycy

pseud. Janczyn, Jankowski (1891 Warszawa – 1943 tamże) – działacz Bundu, publicysta, redaktor pism partyjnych; syn Józefa O., bogatego przedsiębiorcy w branży tekstylnej, właściciela między innymi tzw. Bazaru Orzecha w Warszawie. Kształcił się w warszawskiej Szkole Handlowej; potem – od 1907 – w gimnazjum w Krakowie (w tym czasie już działał w ŻPSD); następnie studiował nauki polityczne w Szwajcarii i Belgii. Odziedziczywszy majątek ojca, był czynny w kierownictwie Bundu, łożąc ze swojego kapitału spore sumy na wydawanie prasy partyjnej (był jej współredaktorem), między innymi na: „Arbeter Sztyme” (jidysz, Głos Robotniczy, 1920), „Fołks-Cajtung” (1921–1939), „Łebns-Fragn” (jidysz, Problemy Dnia Codziennego, 1916–1920; był współzałożycielem pisma) i inne, oraz na pisma wydawane w języku polskim: „Robotnik Żydowski” (1920), „Głos Bundu” (1919), „Nasza Trybuna” (1928), „Nowe Pismo” (1932–1935), „Myśl Socjalistyczna” (1935–1938). Reprezentował Bund w warszawskiej Radzie Miejskiej (1919–1927); w Radzie Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie (1936); w Krajowej Radzie Związków Zawodowych (od 1937). Był współautorem zbioru tekstów O Żydach i antysemityzmie (Warszawa 1930). Po wybuchu wojny, na apel płk. Romana Umiastowskiego, 6 IX 1939 – wraz z grupą towarzyszy partyjnych – opuścił Warszawę, udając się na wschód. Przez pewien czas przebywał w Wilnie i Kownie, skąd przesyłał do ośrodków bundowskich za granicą oraz do nowojorskiego dziennika „Forwerts” informacje o losie Żydów. Na żądanie niemieckiego przedstawicielstwa w Kownie został aresztowany; miał zostać odstawiony do granicy i oddany Niemcom. Dzięki pomocy ambasady angielskiej, znalazł się wraz z grupą bundowców na neutralnym statku płynącym do Szwecji. Został jednak przez Niemców aresztowany i przewieziony do Berlina, a stamtąd w kwietniu 1940 – do getta warszawskiego, gdzie działał w podziemiu w KC Bundu (jako wiceprzewodniczący) oraz jako członek egzekutywy Bloku Antyfaszystowskiego. Był współwydawcą i współredaktorem prasy podziemnej Bundu i Bloku. Reprezentował też Bund w najszerszej platformie politycznej w getcie, to jest w zespole przedstawicieli stronnictw politycznych przy Żydowskiej Samopomocy Społecznej – Komisji Koordynacyjnej. Po rozwiązaniu Komisji w styczniu 1940, O. – jako przedstawiciel Bundu – wszedł w skład Zespołu Przedstawicieli Stronnictw Politycznych, działającego przy Sekcji Społecznej ŻSS. W sierpniu 1940, zgodnie z decyzją Bundu przeszedł na tzw. aryjską stronę, z zadaniem nawiązania kontaktu z krajowymi przedstawicielami rządu emigracyjnego oraz z polskim ruchem oporu. W styczniu 1943 podjął próbę (razem z żoną i córką) nielegalnego opuszczenia kraju (przez Rumunię). W Kołomyi został aresztowany i odtransportowany do Warszawy. Niemcy zamordowali go na Pawiaku w sierpniu 1943. W getcie warszawskim zginęła także jego żona, Janina i córka.