parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(jid., Przyszłość), właśc. Jugent(Jugnt) -Bund „Cukunft” (jid., Związek Młodzieżowy „Przyszłość”); Żydowska Młodzież Robotnicza „Przyszłość” – organizacja młodzieżowa związana z Bundem, działająca w Polsce na szerszą skalę od 1919. Pierwsze grupy młodzieży, określające się jako „Mały Bund” zaczęły powstawać na początku XX w. na Białorusi, we Włocławku i w Lublinie (jako „Pomoc Bundu”). C. ukształtował się ideologicznie i organizacyjnie w 1916. Prowadził szeroką działalność kulturalno-oświatową i kulturalno-wychowawczą w duchu ideologii bundowskiej. Utworzył zrzeszenie oświatowe, pn. Morgensztern (jid., Jutrznia; Jutrzenka), oraz organizację młodzieży szkolnej Skif; założył szkoły wieczorowe w ponad 20 miejscowościach, tworzył sekcje dramatyczne, chóry, orkiestry młodzieżowe. W połowie lat 20. C. zrzeszał ponad 3 tys. członków w 70 organizacjach terenowych, a w latach 30. – ponad 10 tys. w prawie 200 organizacjach. Na jego czele stały: Zjazd Krajowy oraz KC z sekretarzem. Członkowie C., po odbyciu odpowiedniego przeszkolenia, wstępowali do Bundu. Początkowo związek organizacyjny C. z tą partią był luźny, ale w 1929 – wraz ze zmianami w strukturze organizacyjnej Bundu – zacieśnił się. Odtąd delegaci C. wchodzili również do CK Bundu. C. współpracował z socjalistyczną Organizacją Młodzieżową Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OMTUR). W 1936 zjazd krajowy uchwalił przystąpienie C. do Socjalistycznej Międzynarodówki Młodzieży. Podczas II wojny światowej C. początkowo próbował kontynuować działalność wychowawczą, a następnie brał udział w żydowskim oporze zbrojnym. W getcie warszawskim pomagał komitetom rodzicielskim dziecięcej organizacji Skif w zakładaniu warsztatów i spółdzielczych przedsiębiorstw fryzjerskich, krawieckich i szewskich. Wraz z macierzystym Bundem, utworzył cztery grupy bojowe w ramach ŻOB-u. Po zakończeniu wojny organizacja wznowiła legalną działalność: szkoliła i przygotowywała młodzież do życia i pracy w Polsce; wydawała własną prasę („Wolna Młodzież”, jako dodatek do „Głosu Bundu”, nawiązywała do przedwojennego wydawnictwa C. o tym samym tytule). Kładziono nacisk na kultywowanie kultury żydowskiej w języku jidysz. Komitety C. działały w 18 miastach, którym podlegały różnego typu ośrodki młodzieżowe. C. zakładał szkoły wieczorowe z podstawowym i średnim programem nauczania; współpracował z ORT-em w dziedzinie szkolnictwa zawodowego. Na obozach letnich C. w Rychbachu (Dzierżoniowie) i w Bielawie prowadzono kursy rolnicze i ogrodniczo-warzywnicze, organizowano też obozy zimowe, kontynuowano współpracę z OMTUR-em. Liczba członków C. nie była znaczna, a jego wpływy nieporównywalne z wpływami syjonistycznymi organizacji młodzieżowych. Bund i C. poddane były naciskom ze strony PPR, a następnie PZPR. W styczniu 1949 Nadzwyczajny Zjazd Bundu dokonał samokrytyki; przyjął rezolucję o rozwiązaniu partii i wezwał swych członków do wstępowania w szeregi PZPR. Razem z Bundem rozwiązany został Cukunft.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.