obóz przejściowy w Zbąszyniu

obóz przejściowy w Zbąszyniu

obóz przejściowy dla Żydów – obywateli polskich, wysiedlonych z Niemiec (1938-1939), utworzony w niewielkiej miejscowości, leżącej – w okresie międzywojennym – przy granicy polsko-niemieckiej, i będącej ważną tranzytową stacją kolejową w ruchu pasażerskim. Władze polskie, zaniepokojone pogarszaniem się sytuacji Żydów – obywateli polskich w Niemczech, postanowiły przeciwdziałać ich masowemu powrotowi, przez pozbawienie obywatelstwa (18 III 1938 – rządowy  projekt ustawy; 31 III 1938 – przyjęcie go przez Sejm; 29 X 1938 – rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych o rejestracji paszportów oraz umieszczeniu w nich adnotacji o ważności, z wykonaniem do 29 X 1938). Na kroki te Niemcy hitlerowskie zareagowały 28 X 1938, deportując do Polski około 17 tysięcy Żydów – obywateli polskich, w ramach tzw. Akcji Polskiej (niemieckie, Polenaktion). Przed wysiedleniem uchronili się tylko tylko ci, którzy byli nieobecni w miejscu zamieszkania bądź schronili się w polskich placówkach dyplomatycznych. Samej deportacji niejednokrotnie towarzyszyło brutalne traktowanie (np. przepędzania przez tzw. zieloną granicę), jednak większość wysiedlonych była doprowadzana do punktów zbornych i przewożona pociągami do punktów granicznych. W ten sposób, w Zbąszyniu znalazło się około 9 tysięcy z nich. Decyzja o zatrzymaniu około 6 tysięcy osób w o.p. w Z. wiązała się z bezskutecznymi próbami wywierania nacisku przez władze polskie, w celu odzyskania bodaj części majątku wypędzonych. Na szczęście, w ostatniej chwili, władze polskie zrezygnowały z retorsji w postaci wydalenia Żydów – obywateli Niemiec. Warunki w obozie były bardzo złe (podstawą zakwaterowania były dawne koszary kawaleryjskie, ze stajniami i nieczynny młyn). Tylko częściowe złagodzenie ich uciążliwości mogła przynieść pomoc Komitetów Pomocy Uchodźcom Żydowskim z Niemiec w Polsce, Jointu, oraz zorganizowanie kilkunastu instytucji wewnątrz obozu. Sprawa stała się głośnym skandalem międzynarodowym; już w listopadzie przemyśliwano nad sposobami zwinięcia o.p. w Z. Mimo że formalnie zatrzymani w nim Żydzi nie mieli prawa do dalszej podróży w głąb kraju, obóz powoli pustoszał (w styczniu 1939 było w nim mniej niż 5 tysięcy zatrzymanych, a ostatni z nich opuścili Zbąszyń przed 1 IX 1939).