parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1841 Łódź – 1921 tamże) – przemysłowiec. Był jednym z czterech synów zamożnego chasyda, Dawida R. (1817-1857) z Przedborza, który przeniósłszy się do Łodzi, zajął się kramarstwem i handlem korzennym; potem zakupił skład przędzy bawełnianej i stał się jednym z bogatszych handlowców i hurtowników. R. już w 1858 założył przędzalnię wełny, a od 1873 specjalizował się w produkcji tkanin bawełnianych. Jego fabryka, wzniesiona w 1877, szybko się rozwijała. W 1892 została przekształcona w Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych S. Rosenblatta, z kapitałem zakładowym 1 mln rubli (potem 2 mln), które posiadało kilka zakładów (tkalnia, przędzalnia, drukarnia itd.). Pracowało w nich ok. 3 tys. robotników. Apogeum swego rozwoju miało ono w 1912-1913. W okresie I wojny światowej przeżywało trudności związane z odcięciem od zaopatrzenia surowcowego. Po wojnie, mimo utraty rosyjskiego rynku zbytu, na pocz. lat 20. odrodziło się, eksportując wyroby do krajów nadbałtyckich. Istniało i działało przez cały okres międzywojenny, przeżywając wielkie trudności do początku lat 30. Obecnie w gmachu tej fabryki znajdują się zakłady Politechniki Łódzkiej. Jej założyciel i prezes, sportretowany przez W. Reymonta w Ziemi Obiecanej, był czynny na niwie społecznej, m.in. jako honorowy prezes Łódzkiego Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, Łódzkiego Towarzystwa Niesienia Pomocy Głuchoniemym „Ezrat Ilmim”, członek Dozoru Bóżniczego (1884-1892), a potem Żydowskiej Gminy Wyznaniowej, inicjator budowy Szkoły Rzemiosł „Talmud Tory” oraz założyciel Domu dla Umysłowo Chorych przy Łódzliej Gminie Żydowskiej. R. był również kolekcjonerem dzieł sztuki, w tym obrazów M. Trębacza. Jedna z jego wnuczek, z domu Tykociner, została żoną historyka Sz. Askenazego.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.