parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1850 Dukla – 1923 Wiedeń) – rabin, działacz społeczny, poseł do parlamentu wiedeńskiego. Pochodził z ubogiej rodziny. Odebrał tradycyjne wychowanie religijne. Studiował m.in. we Lwowie w jesziwie, kierowanej przez Josefa Saula Natansona (1808-1875), potem w szkole rabinackiej Azriela Hildesheimera w Eisenstadt, oraz filozofię w Zurychu i Monachium. Pracę na stanowisku rabina gminnego rozpoczął na Morawach w Redenburgu; potem – w Kobylnicy pod Poznaniem i w Czechach; a od 1877 pełnił tę funkcję w podwiedeńskim Florisdorfie. Publicystyką dotyczącą kwestii religijnych zajmował się od 1872. Zasłynął ostrym wystąpieniem w 1882 przeciwko antysemickim enuncjacjom profesora filozofii w Pradze – Augusta Röhlinga, który zarzucał Żydom przestępstwa na tle rytualnym (Die arge Schelmerei, die neuesten Fälschungen, Schlusswort gegen Röhlings Talmudjuden). Dowodem tego miał być tzw. mord rytualny w Tisza Eszlar. Mimo złożonego już pozwu, Röhling nie wystąpił na drogę sądową wobec B., oskarżającego go o oszustwo (fałszywą interpretację niektórych przepisów talmud.) i nieuctwo. W 1885 B. został wybrany na posła do wiedeńskiej Rady Państwa w galicyjskim okręgu Śniatyń-Kołomyja-Buczacz i pełnił tę funkcję do 1895. W wyborach pokonał Emila Blocha, przewodniczącego lwowskiego ugrupowania postępowego Szomer Israel, popieranego przez ugrupowania polskie. W parlamencie wiedeńskim należał do Koła Polskiego. W 1884 założył w Wiedniu tygodnik „Österreichische Wochenschrift”, który ukazywał się aż do 1921, a w następnym roku powołał do życia stowarzyszenie Österreichisch-Israelitische Union [Union Österreichischer Juden], zasłużone w walce z antysemityzmem. Oprócz licznych artykułów opublikował m.in.: Studien zur Geschichte der Sammlung der althebräische Literatur (1875), Die Juden in Spanien (1876), Hellenistische Bestandteile im biblischen Kanon (1879), Geschichte und Entstehung der talmudischen Literatur (1884), a pod koniec życia – Israel und die Völker nach jüdischer Lehre (Wien 1922) oraz Erinnerungen aus meinem Leben (Wien-Leipzig 1922).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.