parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1796 Krystianpol – 1861 Kijów) – matematyk, poeta, piszący w języku hebrajskim. Został ożeniony w wieku 8 lat. Studiując kabałę poznał początki matematyki. Zainteresowanie naukami świeckimi spowodowało odrzucenie go przez środowisko ortodoksyjne i rozpad małżeństwa, oraz skazało na wieloletnią tułaczkę. Z wpływami haskali E. zetknął się w Zamościu (1815), gdzie ponownie się ożenił. Obarczony liczną rodziną, zwrócił się do I.B. Lewinsona (1843) o pomoc w zdobyciu pracy w którejś z tzw. „kazionnych” szkół. Został zarządcą szkoły żydowskiej w Kiszyniowie (1844) oraz inspektorem Szkoły Rabinów w Żytomierzu (1850). Jest autorem wierszy: Kol zimra (hebr., Głos pieśni, 1836; w większości tłumaczone); Ha-Kraw (hebr., Bój, 1840; opis partii szachów, jako bitwy; przekład ros. 1847). Drugiemu z wymienionych utworów przypisywano ważną rolę w rozwoju poezji hebrajskiej. Rozgłos przyniosły mu dysputy matematyczne z żydowskim biblistą Samuelem Dawidem Luzzatto i francuskim matematykiem, Louisem Beniaminem Francoeurem. E. przełożył na hebr. Elementy geometrii Euklidesa i kurs matematyki Francoeura (oba nie zostały wydane) oraz opublikował Chochmat ha-szi’urim (hebr., Wiedza o miarach [stosunkach], 1857; wprowadzenie do arytmetyki).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.