parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
pseud. Marian Antoniewicz, „Prawie że Redaktor” (1873 Warszawa – 1933 tamże) – działacz socjalistyczny i niepodległościowy, przemysłowiec. Pochodził z rodziny skłaniającej się ku asymilacji. Wcześnie zetknął się z ideami ruchu robotniczego; został agitatorem II Proletariatu. Potem związał się z PPS; prowadził agitację w żydowskich środowiskach robotniczych na rzecz programu niepodległościowego tej partii. Jako przedstawiciel żydowskich socjalistów, wszedł w skład pierwszego Warszawskiego Komitetu Robotniczego PPS. W 1897 wstąpił do federacyjnego Żydowskiego Związku Robotniczego w Polsce, od którego wkrótce odszedł, wracając do PPS. Aresztowany w 1898 i skazany na rok dozoru policyjnego, zbiegł do Galicji i w Krakowie podjął pracę zawodową; wstąpił do sekcji Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich (ZZSP). Ścigany listem gończym, wyjechał do Lwowa, gdzie został dyrektorem Banku Melioracyjnego; kontynuował swą działalność partyjną; związał się z PPS „Proletariat”. Po aresztowaniu przygotowywanych przezeń emisariuszy do Królestwa Polskiego został surowo skrytykowany i zerwał swe stosunki z PPS. Zajął się działalnością wydawniczą; prowadził Polskie Towarzystwo Nakładowe; m.in. wydawał dzieła zakazane przez cenzurę w Królestwie. Od 1909 mieszkał w Krakowie i był dyrektorem handl. dużego przedsiębiorstwa. Podczas I wojny światowej działał na rzecz Legionów Polskich; założył Centralne Biuro Wydawnicze Naczelnego Komitetu Narodowego w Krakowie, wydające m.in. literaturę legionową i produkujące filmy z walk. Planował założyć muzeum legionowe. R. był również współorganizatorem krakowskiej Ligi Niezawisłości Polski, w której imieniu na rynku krakowskim 1 III 1918 wzywał do zjednoczenia i niepodległości Polski. W 1919 powrócił do Warszawy; współpracował przy organizowaniu Ministerstwa Aprowizacji, gdzie potem sprawował rozmaite funkcje (do 1921). Zajmował się także agitacją przed plebiscytem na Śląsku Cieszyńskim, Spiszu i Orawie. Po 1921 powrócił do pracy w przemyśle. Był członkiem Rady Polsko-Amerykańskiego Komitetu Pomocy Dzieciom, zasiadał w zarządzie Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej. Został odznaczony Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta, Krzyżem Legionowym, a po śmierci – Medalem Niepodległości.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.