parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1904 Kałusz k. Stanisławowa – 1988 Zakopane) – malarz, grafik, współzałożyciel przedwojennej i powojennej „Grupy Krakowskiej” (1933), pedagog. Studiował w Szkole Przemysłowej we Lwowie, a potem w krakowskiej ASP (1929-1935), u profesorów: Władysława Jarockiego, Fryderyka Pautscha, Teodora Axentowicza i Stanisława Kamockiego. Współpracował z teatrem Cricot, projektując dla niego maski i kostiumy do wielu widowisk scenicznych; razem z Adamem Polewką prowadził teatr. Debiutował w 1933 w Stanisławowie na wystawie artystów plastyków województwa stanisławowskiego. Brał udział we wszystkich wystawach „Grupy Krakowskiej”. W 1936-1938 był członkiem krakowskiego oddziału ZAP, z którego został usunięty za działalność polityczną; należał do KZMP, potem do KPP. Pod koniec 1938 został aresztowany i osadzony w Berezie Kartuskiej. Wyszedł na wolność dzięki zabiegom i protestom środowiska artystycznego. Na początku wojny uciekł do Lwowa, gdzie po wkroczeniu Niemców w 1941, trafił do getta. Uciekł z transportu wiozącego Żydów do ośrodka zagłady w Bełżcu i powrócił do lwowskiego getta. Podczas jego likwidacji przypadkowo ocalał w masowej egzekucji, jaka miała miejsce w obozie janowskim we Lwowie 1 VI 1943. Przez Karpaty przedostał się na Węgry, gdzie – pod przybranym nazwiskiem – doczekał końca wojny. W 1945 powrócił do Krakowa. Na przeł. lat 40. i 50. wycofał się z życia artystycznego. Od 1959, aż do odwołania w 1968 (jesienią), był prorektorem krak. ASP (por. Marzec '68). Nieliczne, zachowane przedwojenne prace artysty nawiązują do ekspresjonizmu. S. malował wtedy pejzaże ( Drzewo – Zaleszczyki, Pejzaż z chatą), sceny rodzajowe; podejmował tematykę społ. ( Bezrobotny, Portret Dawida Ernsteina); przedstawiał ludzi przy pracy ( Szyjąca, Przy maszynie); tworzył groteskowe kompozycje ( Miłośnicy pieniądza, Hitler [obraz z 1934]). W latach 50. tworzył głównie kompozycje abstrakcyjne. Ok. 1964 narodził się oryginalny i głęboko osobisty styl artysty. W powstałych wówczas pracach nawiązywał do tragicznych przeżyć lat okupacji. W swe assamblażowe kompozycje włączał elementy organiczne – szczątki zwierząt, ryb, kości, fragmenty tkanin, zdjęcia ( Dół, Upokorzenie, Rok 1941 i 1942 w Kałuszu). Uhonorowany został za swą działalność artystyczną wieloma odznaczeniami i nagrodami (m.in.: Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy I klasy, nagrodami Ministra Kultury i Sztuki, Złotą Odznaką ZPAP).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.