parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
Jeszcze w XIX wieku idea ochrony i zbierania zabytków kultury żydowskiej nie była popularna w społeczności żydowskiej w Polsce, na co wpływały przede wszystkim względy religijne oraz finansowe. Nie istniała też możliwość opieki państwa polskiego nad zabytkami. Pierwsze próby kolekcjonowania i dokumentowania skarbów tej kultury podejmowali głównie historycy i miłośnicy sztuki. Dopiero pod koniec tego stulecia i na początku XX wieku zainteresowanie przeszłością, a także rozwój turystyki wpłynął na popularyzację zainteresowania sztuką i kulturą materialną Żydów polskich. Pierwszą placówką muzealną, poświęconą żydowskiej sztuce kultowej, było warszawskie Muzeum Starożytności Żydowskich imienia Mathiasa Bersohna, założone w 1910. W Wilnie od 1919 istniało Muzeum Towarzystwa Historyczno-Etnograficznego im. Sz. An-Skiego. W 1934 zostało otwarte Muzeum Żydowskiej Gminy Wyznaniowej we Lwowie. Przed II wojną światową były to jedyne publiczne muzea żydowskie w Polsce. W czasie wojny, wraz z zagładą ludności żydowskiej, uległy zniszczeniu zbiory muzeów. Po wojnie jedynymi placówkami muzealnymi, całkowicie poświęconymi dziejom i kulturze Żydów polskich są: Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego (ŻIH) oraz Muzeum Historii i Kultury Żydów Krakowa. W innych muzeach znajdują się jedynie działy judaistyczne; na przykład w Muzeum w Tykocinie, Muzeum Pojezierza Włodawsko-Łęczyńskiego we Włodawie, Muzeum Okręgowym w Lesznie, Muzeum w Łańcucie. Wszystkie te placówki mieszczą się w dawnych budynkach synagog (oprócz Muzeum ŻIH) i mają stałe ekspozycje, związane z życiem codziennym i religijnym Żydów polskich. Prócz tego, duże kolekcje judaików znajdują się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie i Muzeum Narodowego w Krakowie. Wraz z rozwojem zainteresowania kulturą i religią Żydów polskich, coraz częściej organizowane są rozmaite wystawy, poświęcone tej tematyce. Do najważniejszych należą: Wystawa dzieł artystów żydowskich 1918-1939, prezentowana w 1987 w Biurze Wystaw Artystycznych w Olsztynie; Żydzi – polscy, wystawa zorganizowana przez Muzeum Narodowe w Krakowie w 1989; oraz Judaica w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, wystawa zorganizowana w 1993. (Zob. też Zrzeszenie Żydowskich Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy w Krakowie)
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.