parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
używał licznych kryptonimów i pseudonimów, między innymi: Ludwik Lewandowski, W. Lipski, L.L. (1902 Tomaszów Mazowiecki – 1944 Włochy pod Warszawą?) – ekonomista, statystyk, badacz stosunków społecznych. Pochodził z rodziny inteligenckiej. Po ukończeniu gimnazjum studiował na Wydziale Prawa UW. Pracował w GUS-ie oraz w Instytucie Badań Koniunktur Gospodarczych i Cen. Napisał około 100 prac, dotyczących zarówno dziedzin prawnych, jak i wielu zagadnień społecznych (między innymi: Płace w Polsce w związku z rozwojem gospodarczym, 1933; Bezrobocie i stopa życiowa ludności dzielnic robotniczych Warszawy, 1936; Wychodźstwo sezonowe na Łotwę i do Niemiec w 1937 r., 1966). Interesował się też kwestiami związanymi z dochodem narodowym, prowadził badania nad strukturą społeczną i gospodarczą oraz koniunkturą gospodarczą Polski. Współpracował z Instytutem Gospodarstwa Społecznego, z „Przeglądem Socjalistycznym”; redagował „Biuletyn Społeczny”; czynny był w Towarzystwie Ekonomistów i Statystyków Polskich, Polskim Towarzystwie Statystycznym, ZUS-ie i w wielu innych organizacjach oraz instytucjach. We wrześniu 1939 zajmował się organizacją ewidencji uchodźców. W 1939-1940 pracował w Wydziale Finansowym Zarządu Miejskiego. Od 17 X 1939 prowadził dziennik (wydany pt. Kronika lat wojny i okupacji, t. 1-3, 1962-1963). Kontynuował pracę naukową, prowadził badania sytuacji społecznej i ekonomicznej ludności, zainicjował opracowanie „Małego Rocznika Statystycznego Ziem Polskich w latach wojny i okupacji”, wydawał książki, uczestniczył w tajnej pracy oświatowej, działalności politycznej (współpracował z PPS w przygotowaniu programu gospodarczego; dla BIP AK przygotowywał sprawozdania o sytuacji gospodarczej Polski i Niemiec; pisał teksty i był jednym z redaktorów „Kroniki Okupacji”; współpracował z M. Handelsmanem i Henrykiem Kołodziejskim przy opracowaniu przesłanego do Londynu Vademecum po Polsce okupowanej. W sierpniu 1940 musiał zamieszkać w getcie warszawskim; od listopada tegoż roku, pod przybranym nazwiskiem, ukrywał się wraz z rodziną we Włochach pod Warszawą. Na przełomie 1943/1944 był kilkakrotnie szantażowany przez szmalcowników ( szmalcownictwo); 29 II 1944 wyszedł z domu i jego dalszy los nie jest znany. Następnego dnia Niemcy aresztowali żonę i córkę L.; obie zażyły truciznę; córka zmarła, żona na posterunku policji została zastrzelona.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.