Handelsman Marceli

Handelsman Marceli

pseud. Maciej Ramański, Maciej Targowski i innych (1882 Warszawa – 1945 Dora-Nordhausen) – historyk, jeden z klasyków historiografii polskiej; zięć J. Kernbauma. Pochodził ze spolonizowanej rodziny żydowskiej; jego stryj, Józef, był powstańczym naczelnikiem w powiecie gostynińskim w 1863 (por. styczniowe powstanie). Studiował prawo na Cesarskim UW, a potem historię, m.in. w Berlinie, Paryżu, Zurychu. Od 1915 związany był z UW; był współtwórcą Instytutu Historii UW i Instytutu Badań Narodowościowych. Pełnił wiele funkcji naukowych i społecznych (m.in. współredaktora „Przeglądu Historycznego”). W młodości związany był z PPS, potem z J. Piłsudskim. Jako ochotnik brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Zdobył pozycję jednego z najwybitniejszych historyków polskich jako mediewista, badacz dziejów nowożytnych i najnowszych, ale nade wszystko – jako metodolog. Dziejami Żydów nie zajmował się; publicyści żydowscy zarzucali mu nawet świadome ich pomijanie. Był mistrzem E. Ringelbluma, którego doktorat ukazał się nakładem Towarzystwa Miłośników Historii w okresie prezesury H., co sprowadziło nań wściekłe ataki antysemitów. Nacjonaliści podejmowali je również ze względu „na żydowskie pochodzenie i liberalne poglądy profesora”. W 1934, po nieudanej próbie wprowadzenia tzw. aryjskiego paragrafu w Kole Historyków UW (por. getto ławkowe), H. – sprawujący funkcję jego Kuratora – został pobity na dziedzińcu uczelni. Częściowo dzięki niemu, podczas współorganizowanego przez niego Międzynarodowego Kongresu Nauk Historycznych w Warszawie w 1933 pojawiła się delegacja, reprezentująca historiografię żydowską. W czasie okupacji niemieckiej H. ukrywał się, biorąc czynny udział w tajnym nauczaniu. Był współpracownikiem Biura Informacji i Propagandy KG AK, które było atakowane przez kręgi nacjonalistyczne. Nazwisko H. pojawiło się w dokumencie, opracowanym przez wywiad NSZ, pt. Żydzi w ZWZ (1944); ostatecznie został aresztowany przez Niemców 14 VII 1944, w wyniku denuncjacji tychże kręgów. Zmarł w obozie koncentracyjnym.