Szwarcbard (Schwarzbart) Szalom (Samuel)

Szwarcbard (Schwarzbart) Szalom (Samuel)

(1888 Izmaił, Besarabia – 1938 Paryż) – poeta, zegarmistrz, zaangażowany krótkotrwale w działalność rewolucyjną podczas fali pogromowej na Ukrainie, zapoczątkowanej masakrą w Odessie, organizator żydowskiej samoobrony w Bałcie (Podole). Oskarżony o prowokowanie pogromu, aresztowany na kilka miesięcy, po zwolnieniu wyjechał w 1906 z Rosji i osiadł w Paryżu. Podczas I wojny światowej był żołnierzem Legii Cudzoziemskiej; ranny w bitwie nad Sommą; odznaczony Croix de Guerre. W 1917 powrócił do Rosji, walczył w oddziałach Armii Czerwonej przeciwko Niemcom, oddziałom Semena Petlury i Denikinowi. W 1920 powrócił do Paryża, otworzył sklep jubilerski, działał w związkach zawodowych, zajmował się publicystyką, której głównym tematem były pogromy na Ukrainie. 25 V 1926, w akcie zemsty (nie osobistej), dokonał udanego zamachu na Petlurę. Proces Sz. ujawnił opinii publicznej fakt pogromów – dokonywanych przez Rosjan, Kozaków, Ukraińców, Polaków walczących z bolszewizmem, Mołdawian i Cyganów, oficerów i żołnierzy wszystkich armii, a także przez zwykłych bandytów – podczas których w latach rewolucji i wojny domowej zginęło na Ukrainie, m.in. w Berdyczowie, Białej Cerkwi, Żytomierzu, Humaniu, Kaniowie, Korsuniu, 50 tys. Żydów, z czego ok. 10% – z rąk żołnierzy ukraińskich. Celem prześladowców nie byli konkretni ludzie czy dzielnice żydowskie w poszczególnych miastach, lecz naród żydowski w Europie Wschodniej; dopatrywano się w tym m.in. wpływów ideologii antysemickiej (por. Bejlis Menachem Mendel) i pogromowej, która w ostatnich dziesięcioleciach caratu znalazła zwolenników w każdej grupie społecznej. Wybór ofiary przez Sz. okazał się społecznie skuteczny: Petlura był dostatecznie znany, by oskarżenie poruszyło opinię publiczną, a zarazem dostatecznie słaby, by świat się o niego nie upomniał. Dokonana zbrodnia stała się argumentem propagandowym: dla Żydów ofiary były męczennikami syjonizmu, a dla Ukraińców – bolszewikami (ci ostatni obarczali winą petlurowców, by skompromitować ideę niepodległej Ukrainy). Proces Sz. rozpoczął się 18 X 1928; wśród oskarżycieli znalazł się Polak – wysłannik J. Piłsudskiego. Obrońca nie tyle bronił Sz., co skutecznie dowodził winy Petlury: obwiniano go m.in. o zorganizowanie pogromu w Płoskirowie (1919). Dla sądu przysięgłych zamachowiec stał się w istocie świadkiem oskarżenia, ofiara – podsądnym; 26 X 1927 Sz. został uniewinniony. Zarówno zamach, jak i wyrok spowodowały trwające wiele lat zaognienie stosunków żydowsko-ukraińskich, szczególnie w Galicji Wschodniej.