parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
używał wielu pseud., m.in. Der Tunkeler (1881 Bobrujsk – 1949 Nowy Jork) – pisarz, satyryk, tworzący w języku jidysz, tłumacz, karykaturzysta. Jego ojciec był mełamedem. T. ukończył Wileńską Szkołę Rysunkową (1899). Zamieszkał w Odessie. Karierę plastyka musiał porzucić ze względu na chorobę oczu. Debiutował w 1901 wierszami, a następnie felietonami i humoreskami, publikowanymi w prasie jidysz. W 1906-1910 przebywał w Stanach Zjednoczonych, gdzie m.in. wydawał czasop. satyryczne. Następnie osiadł w Warszawie. Od 1911 był stałym współpracownikiem dziennika „Der Moment”, m.in. jako redaktor cotygodniowego działu satyrycznego „Der Krumer Szpigel” (jid., Krzywe Zwierciadło). Okres I wojny światowej spędził w Rosji (Bobrujsk, Odessa, Kijów). Potem znowu mieszkał w Warszawie. Nadal współpracował z prasą jidysz, inicjował wydawanie gazetek, kreślił karykatury, tłumaczył sztuki dla sceny żydowskiej oraz sam zaczął pisać na jej potrzeby – głównie dla teatrzyków i kabaretów literackich (jednoaktówki i drobniejsze formy). Sam również występował. W 1935 jego sztukę Gots ganowim (jid., Boży złodzieje) wystawiła Trupa Wileńska. W 1939 T. wyjechał do Europy Zachodniej. Po wybuchu wojny przebywał w Belgii, a następnie we Francji; swą „odyseję” uciekiniera opisał w książce Golus (1943). W 1941 udało mu się przedostać do Stanów Zjednoczonych, gdzie przede wszystkim wpółpracował z pismem „Forwerts”. Był płodnym pisarzem. Wydał osobno kilkanaście większych i mniejszych książek, głównie satyr i felietonów, ukazujących się w Warszawie, a w czasie I wojny światowej w Kijowie; m.in. debiutancka Der krumer szpigel (jid., Krzywe zwierciadło, 1911); Di bolszewistisze hagode (jid., Bolszewicka hagada [opowieść], 1918); Frejłecher teater (jid., Wesoły teatr, 1931); opis podróży do Palestyny – Fort a Jid kejn Erec Jisroel (1932), ale też zbiór bajek, który stał się lekturą szkolną.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.