parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1884 Radom – 1941 Wilno?) – przemysłowiec, działacz ortodoksyjnej organizacji żydowskiej, poseł na Sejm RP. Otrzymał tradycyjne wykształcenie religijne oraz ukończył prywatne kursy gimnazjalne w Radomiu. Od 1902 mieszkał w Łodzi i prowadził (od 1906) fabrykę wstążek. W 1915 był inicjatorem założenia w Łodzi Organizacji Żydów Ortodoksów, którą niektórzy działacze ortodoksyjni uważali za zaczątek Agudy w Polsce; później został prezesem i członkiem jej Komitetu Wykonawczego w Wiedniu i we Frankfurcie nad Menem. W 1919-1936 był radnym, a w 1922-1927 członkiem prezydium Rady Miejskiej w Łodzi, dzięki koalicji, zawartej z fołkistami i radomskimi chasydami, co zmuszało go do szukania kompromisów z ugrupowaniami opozycyjnymi. Bywał krytykowany przez młodych działaczy Agudy, za nie dość zdecydowane sprzeciwianie się syjonistom; jednak zyskiwał też uznanie, dzięki docenianiu potrzeb społecznych (za czasów jego prezesury Gmina łódzka przeznaczała na cele społeczne 48% swego budżetu). M. działał także w radach nadzorczych Gazowni Miejskiej oraz Komunalnej Kasy Oszczędnościowej; był założycielem Banku Kupiecko-Kredytowego w Łodzi oraz prezesem Związku Żydowskich Stowarzyszeń Kupieckich w Polsce. W 1928-1939 był prezesem Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Łodzi, w której Radzie zasiadał od 1924. Z ramienia Agudy, został wybrany do Sejmu RP (1922-1927), gdzie był członkiem komisji budżetowej oraz komisji odbudowy kraju. W kadencji 1930-1935 wszedł do Sejmu z listy BBWR. Wierny założeniom programowym swego macierzystego ugrupowania, w debatach budżetowych krytykował przedłożenia rządowe, jednak podczas głosowań wstrzymywał się od głosu. Był też posłem w następnych kadencjach sejmowych (do września 1939), działając w komisjach budżetowych i przemysł.-handlowych. Ogłosił wiele artykułów w prasie żydowskiej (m.in. w: „Der Jud”, „Der Jidiszer Togbłat” [Codzienna Gazeta Żydowska], „Kronika Gminy Żydowskiej w Łodzi”, „Echo Żydowskie”, „Unzer Łeben”); wydał również swe mowy sejmowe z 1935-1937 (W obronie praw, Łódź 1937). 6 IX 1939 opuścił Łódź, udając się do Wilna, gdzie potem zmarł (prawdopodobnie w getcie).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.