Żydzi z getta warszawskiego w obozie w Vittel

Transporty Żydów

Początkowo w obozie przebywali tylko obywatele brytyjscy, internowani we Francji; w 1942
do VIttel zaczęli trafiać także obywatele amerykańscy. 21 stycznia 1943 roku do Vittel przybył
pierwszy transport Żydówek z dziećmi z getta warszawskiego; były to osoby z paszportami
brytyjskimi, amerykańskimi i południowoamerykańskimi, uprzednio internowane na Pawiaku
latem 1942 roku, w tym rodzina Miriam Wattenberg (Mary Berg). 13 maja 1943 roku
dołącza do nich grupa kobiet z dziećmi, obywateli Stanów Zjednoczonych, internowanych
uprzednio w obozie w Liebenau – w tym osoby z getta warszawskiego, które zostały
wywiezione w kwietniu 1942 roku. 22 maja 1943 przybywa transport 64 osób z Hotelu
Royal. W sierpniu 1943 roku do Vittel trafiają mężczyźni, którzy 23 października 1942 roku
zostali wywiezieni z Pawiaka do obozu w Titmoning. Obywatele państw
południowoamerykańskich zostają odseparowani od obywateli brytyjskich i Stanów
Zjednoczonych - ci pierwsi zajmują hotel Providence, reszta zostaje ulokowana w Grand
Hotelu; rodziny zaś 1 marca 1943 zostają przeniesione do Nouvel. Grupa z Hotelu Royal
została natomiast ulokowana w Hotelu Providence, który otoczono drutem kolczastym, a
jego mieszkańcy mieli zakaz opuszczania budynku.
Internowani w Vittel mieli prawo do otrzymywania i wysyłania korespondencji (jeden
blankiet tygodniowo), swobodnego poruszania się po terenie obozu (a po uzyskaniu
specjalnej przepustki możliwe było wyjście poza teren, pod eskortą) oraz dostawali paczki
żywnościowe z Czerwonego Krzyża. Mieszkańcy obozu organizowali kursy edukacyjne, kluby
sportowe, kluby dramatyczne i obozowy teatr. Działała biblioteka i odbywały się pokazy
filmowe. W obozie działały też komórki francuskiego ruchu oporu.

Losy Żydów warszawskich w Vittel

Pod koniec 1943 roku w obozie wśród Żydów przywiezionych tu z getta warszawskiego
znajdowali się obywatele Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Boliwii, Chile, Ekwadoru,
Gwatemali, Haiti, Hondurasu, Kostaryki, Nikaragui, Panamy, Paragwaju, Peru, Urugwaju,
Wenezueli. 18 grudnia 1943 roku do obozu przybyła specjalna komisja z niemieckiego
Auswartiges Amt, która miała rejestrować i weryfikować dokumenty wszystkich osób
pochodzenia żydowskiego. Dotyczyło to zwłaszcza dokumentów państw
południowoamerykańskich w Szwajcarii, uzyskiwanych dzięki pomocy organizacji żydowskich
– w tym HIJEFS oraz RELICO – oraz poselstwa polskiego w Bernie. Jednak część Żydów z getta
warszawskiego internowanych w Vittel, głównie obywateli Stanów Zjednoczonych, została
wymieniona na obywateli niemieckich internowanych przez aliantów; była wśród nich
rodzina Wattenbergów, która 15 marca 1944 roku na szwedzkim statku parowym s/s
Gripsholm dotarła do Nowego Jorku. Paszporty przebywających w Vittel 260 Żydów-
obywateli państw południowoamerykańskich zostały zweryfikowane negatywnie; na skutek
braku potwierdzenia autentyczności paszportów przez państwa południowoamerykańskie 17
kwietnia i 18 maja 1944 roku 214 osób zostało wywiezione do obozu w Drancy, a następnie
do Auschwitz-Birkenau. Wśród tej grupy znalazł się poeta Icchak Kacenelson, który w obozie
w Vittel napisał większą część poematu Dos lid fun ojsgehargetn jidiszn folk (Pieśń o
zamordowanym żydowskim narodzie). Spośród internowanych w Vittel polskich Żydów-
cudzoziemców przeżyło ok. 50 osób – część z nich była niezdolna do transportu, część ukryła
się na terenie obozu, kilka osób zaś uciekło z transportu.