Komitee zur Hilfeleistung für die Kriegsbetroffene Jüdische Bevölkrung (RELICO)

Akcja paszportowa

W 1942 roku – w porozumieniu z HIJEFS, Chaimem Eissem z Agudat Israel w Zurichu i przy
pośrednictwie pracowników poselstwa RP w Bernie (Aleksandra Ładosia, Juliusza Kühla,
Stefana Ryniewicza, Konstantego Rokickiego i Stanisława Nahlika) –Silberschein zaangażował
się w akcję zdobywania paszportów i promes obywatelstwa i wysyłania ich, głównie do
okupowanej Polski. W rezultacie akcji paszportowej udało się zdobyć paszporty Paragwaju,
Hondurasu, Kostaryki, Gwatemali, Haiti, Salwadoru, Peru, Boliwii, Ekwadoru, Nikaragui,
Panamy, Urugwaju i Wenezueli. Pracownicy konsulatów inkasowali za to pewne sumy
pieniędzy - część stanowiły koszty wysyłki dokumentów do adresata, część - „honorarium”
konsula. Dokładny opis całej akcji znalazł się w depeszy Silberscheina do polskiego
Ministerstwa Spraw Zagranicznych i World Jewish Congress w USA z 12 maja 1943 roku: „Na
podstawie zupełnie wiarygodnych informacyj zaledwie 10 % ludności żydowskiej na terenie
Generalnego Gubernatorstwa pozostało przy życiu. Wobec tego uważałem za pierwszy
obowiązek zorganizować ratunek tej resztki, w szczególności wybitnych jednostek oraz
młodzieży, w pierwszym rzędzie halucowej. Akcja polega na uzyskiwaniu od przyjaznych nam
konsulów południowo-amerykańskich paszportów, w szczególności Paragwaju i Hondurasu;
dokumenty te pozostają u nas, a fotokopie wysyła się do kraju; ratuje to ludzi od zguby, bo
jako „cudzoziemcy“ umieszczani są w niezłych warunkach w specjalnych obozach, gdzie mają
pozostać do końca wojny i gdzie mamy z nimi kontakt listowy. Konsulom składamy pisemne
zobowiązanie, że paszport służy do ratowania człowieka i nie będzie wykorzystany inaczej”.
(AAN, Poselstwo RP w Bernie, 330/127). W ten sposób uzyskano około 4000 paszportów i
promes, które wysłano głównie do okupowanej Polski, ale także Holandii i Belgii.
Wiosną 1943 r. „akcją paszportową” zaczęła się interesować szwajcarska policja; na
skutek jej dochodzeń 14 września 1943 r. Hügli stracił tytuł konsula honorowego, podobnie
stało się z kilkoma innymi konsulami zaangażowanymi w akcję. Jesienią 1943 Silberschein
został aresztowany przez szwajcarską policję, ale po interwencji poselstwa RP w Bernie
wypuszczono go. Wysiłki HIJEFS i RELICO skoncentrowały się na udzielaniu pomocy tym w
obozach dla internowanych – i na naciskach, aby państwa południowoamerykańskie uznały
dokumenty, gwarantując bezpieczeństwo ich posiadaczom. Monitowano również Szwajcarię
i Hiszpanię, reprezentujące w Berlinie państwa Ameryki Południowej, aby negocjowały z
Niemcami wymianę internowanych w Vittel i Bergen-Belsen lub przynajmniej
zagwarantowanie im bezpieczeństwa. W sprawę próbowano zaangażować również rząd
Stanów Zjednoczonych. Niestety, gdy pod naciskiem USA państwa południowoamerykańskie
zaczęły uznawać dokumenty, dla ich posiadaczy było już za późno.
Działalność pomocowa RELICO trwała po wojnie, głównie skupiając się na pomocy Żydom w
obozach DP. Silberschein zmarł w 1951 roku.