de non tolerandis judaeis

de non tolerandis judaeis

(łac.) – przywilej nadawany przez władcę miastu, ziemi lub większemu obszarowi, na mocy którego Żydzi nie mogli osiedlać się na tym terenie. Bydgoszcz otrzymała go w 1309 od wielkiego mistrza krzyżackiego Zygfryda von Feuchtwangena. Dla osadnictwa żydowskiego zamknięte były również miasta: Elbląg, Gdańsk i Toruń. Po włączeniu Prus Królewskich do Polski, kolejni władcy potwierdzali antyżydowskie przywileje tamtejszych miast. Warszawa, z której usuwano Żydów już od schyłku XV w., otrzymała przywilej d.n.t.j. w 1527 od Zygmunta I Starego. W XVII-XVIII w. przywilej ten uważano za obowiązujący w całym województwie mazowieckim. Na jego posiadanie od początku XVI w. powoływały się władze Lublina. Po przyłączeniu do Polski Inflant (1561), stany inflanckie zastrzegły sobie w pakcie z Rzeczpospolitą posiadanie owego przywileju, potwierdzonego przez Zygmunta II Augusta. Przywileje d.n.t.j. posiadały także m.in.: Międzyrzec Podlaski (1520), Kielce (1535), Sambor (1542), Wilno (1551), Krasnystaw (1554), Stryj (1567), Piotrków (1569), Drohobycz (1578), Jasło (1589) i Chęciny (1597). W wielu z nich osiedla żydowskie rozwinęły się na przedmieściach, będących własnością król. (Lublin, Piotrków), szlachecką (Wilno) lub kościelną (Gdańsk). Po upadku Rzeczpospolitej, w zaborze prus., antyżydowskie przywileje miast zostały zniesione w 1802, mimo to, król Fryderyk Wilhelm III potwierdził przywilej d.n.t.j. Torunia (1827) i Bydgoszczy (1830). Ograniczenia osadnictwa żydowskiego w miastach utrzymano także w zaborze rosyjskim i austriackim. W Królestwie Polskim np. do poł. XIX w. przywileje d.n.t.j. posiadało 90 miast (głównie rządowych i duchownych), z czego 11 zostało założone w dobie Królestwa Polskiego (w ich aktach erekcyjnych umieszczono zastrzeżenie o zakazie osiedlania się Żydów, a w jednym wypadku – przywilej ten nadała KRSW). Równocześnie, w 1820 i 1821, KRSW Królestwa Polskiego wydała reskrypty do komisji wojewódzkich, w którym stwierdzała, że pruskie przepisy znoszące d.n.t.j. nie obowiązują, a zatem ludność żydowska nie ma prawa osiedlania się w miastach uprzywilejowanych. W miastach szlacheckich Żydzi mogli osiedlać się bez ograniczeń, pod warunkiem ewentualnego przeniesienia się do rewiru żydowskiego. Ostateczne zniesienie przywilejów miejskich, ograniczających osadnictwo żydowskie, w zaborze rosyjskim nastąpiło w 1862, w austr. – w 1867, zaś prus. – w 1869.