rewiry żydowskie

rewiry żydowskie

wydzielone części miast w Księstwie Warszawskim, a następnie w Królestwie Polskim, w których Żydom wolno było mieszkać; nowożytny odpowiednik getta. Geneza r.ż. wiąże się z dekretem Księcia Warszawskiego, wydanym w 1809, wprowadzającym w Warszawie tzw. ulice egzymowane, czyli takie, na których Żydom nie wolno było zamieszkiwać, za wyjątkiem osób zasymilowanych (w tym wypadku przede wszystkim posiadających odpowiednio duży majątek, a zarazem tych, które zaniechały używania stroju żyd. i posługiwały się językiem nieżydowskim; wspomniany dekret wskazywał pięć takich rodzin; por. asymilacja). W ten sposób został wydzielony rewir żydowski; wkrótce jego odpowiedniki powstały w innych miastach (Wschowa – 1810, Płock – 1811, Maków i Przasnysz – 1813). W Królestwie Polskim w 1816-1818 przew. KRSW, Tadeusz Mostowski, opierając się na sugestiach Komisji Mieszczańskiej, wydawał instrukcje dotyczące przygotowań do wydzielania r.ż. W rozporządzeniu tejże KRSW w 1818 burmistrzom wszystkich miast w dobrach narodowych nakazano, aby sporządzili wykazy terenów, na których dopuszczalne byłoby osiedlanie się Żydów, z wyłączeniem „ulic pryncypalnych i głównych traktów”. W miastach szlacheckich i narodowych, nie posiadających przywileju de non tolerandis judaeis, Żydzi mogli osiedlać się bez ograniczeń, pod warunkiem ewentualnego przeniesienia się do r.ż. Ukaz carski O środkach zapobiegających zbytecznemu skupianiu się Żydów w mieszkaniach po miastach, wydany 23 IV (7 V) 1822, ostatecznie sankcjonował istnienie r.ż. w miastach Królestwa Polskiego. W 1821 teren rewiru żydowskiego w Warszawie został ograniczony. Po ogłoszeniu wspomnianego ukazu pełnomocnicy gmin żydowskich skierowali memoriał do Namiestnika Królestwa Polskiego, gen. Józefa Zajączka, w którym dowodzili szkodliwości owego zarządzenia (m.in. dla rozwoju miast). Na podstawie tegoż postanowienia, powstawały następne r.ż. (m.in. w 1823 – we Włocławku, Gostyninie i Suwałkach, w 1824 – w Zgierzu; w 1825 – w Łodzi). Od 1823, w domach jedno- lub dwuizbowych, na terenie r.ż. wolno było zamieszkiwać jednej bądź dwóm rodzinom żydowskim; a od 1832 – w domach narożnych między ulicą „egzymowaną” i „nieegzymowaną” – tylko w części od ulicy im dozwolonej, pod warunkiem urządzenia osobnego wejścia. Poza nimi, władze zezwalały zamieszkiwać tylko zamożnym (tj. posiadającym – w Warszawie 3 tys. rubli srebrnych czystego dochodu, a w innych miastach – 1,5 tys. rubli) Żydom wyemancypowanym (w 1826 w Warszawie było tylko ok. 70 takich rodzin; por. emancypacja). R.ż. zostały zniesione ostatecznie ukazem emancypacyjnym w 1862, likwidującym większość ograniczeń wobec Żydów w wyborze miejsca zamieszkania. W Galicji przed 1867 Żydzi mogli osiedlać się w miastach nie posiadających starych przywilejów de non tolerandis judaeis, jednak wolno im było nabywać nieruchomości tylko w wyznaczonych dzielnicach, co w praktyce prowadziło również do powstawania wyodrębnionych żyd. części miasta, będących odpowiednikami rewiru. (Zob. też: kwartał żydowski)