parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1899 Jedlińsk k. Radomia – 1951 Kraków) – rzeźbiarz, grafik, malarz. Uczył się rzeźby w Warszawie u H. Glicensteina i H. Kuny; w 1916-1919 studiował w SSP w Warszawie i Düsseldorfie. Był działaczem lewicowym; w 1918-1919 związał się z berliń. Związkiem Spartakusa; za swą działalność rewolucyjną został uwięziony. Podczas wojny sowiecko-polskiej w 1920 pozostawał na ziemiach zajętych przez Sowietów. Przebywał w Taszkiencie, a później (1920-1921) w Moskwie kontynuował naukę u Antona Ławińskiego, kierującego pracownią rzeźby WCHUTEMAS-u (Wyższe Pracownie Artystyczno-Techniczne). Po podpisaniu przez Polskę, Związek Radziecki i Ukrainę ryskiego traktatu pokojowego (18 III 1921), powrócił do Polski. Mieszkał w Warszawie, działał w KPP (do czasu jej rozwiązania w 1937). Pracował jako nauczyciel rysunku w Seminarium Nauczycielskim. Był członkiem Stowarzyszenia Żydowskich Artystów Plastyków w Polsce, grupy „Czapka Frygijska”, a także założycielem ŻTKSP, z którym wystawiał od 1926 (także wystawy indywidualne) w Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi (1928). Uczestniczył w II Wystawie Plastyków Żydowskich w Krakowie (1930), wystawach „Czapki Frygijskiej” (Warszawa, 1936, 1937), Wystawie Sztuki Społecznej (Warszawa, 1938). Lata II wojny światowej przeżył w Związku Radzieckim. Od 1946 mieszkał we Wrocławiu. Początkowo zajmował się rysunkiem, ilustratorstwem, malarstwem; malował portrety na zamówienie, później poświęcił się grafice i rzeźbie, przede wszystkim metaloplastyce i kowalstwu. W płaskorzeźbach, kutych w blasze miedzianej, najczęściej podejmował tematy biblijne ( Stworzenie Ewy, Mojżesz u studni, Jakub i Ezaw, cykl Pieśń nad pieśniami, Sen Jakuba, Walka Jakuba z aniołem, Kain) oraz z życia ortodoksyjnych Żydów, czerpane z klasyki literatury jidysz ( Nosiwoda, Trzej gawędziarze). Szukał też inspiracji w żydowskiej sztuce ludowej, ornamentyce perskiej i arabskiej; rzeźbił klasycyzujące portrety i akty. Po 1945 tworzył płaskorzeźby przedstawiające życie na Ziemiach Odzyskanych ( Praca w kopalni węgla, Orka).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.