parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1818 Tarnów – 1895 Kraków) – lekarz, profesor medycyny, działacz społeczny. Ukończył studia medyczne na UJ w 1843 i bezpośrednio potem podjął pracę w Szpitalu Izraelickim; od 1850, aż do śmierci, był jego prymariuszem. W późniejszym czasie (1855) był inicjatorem zbiórki pieniędzy na rozbudowę tej placówki oraz przyczynił się do nowoczesnego urządzenia nowego szpitala, zbudowanego w 1861-1865. W 1855 uzyskał tytuł doktora chirurgii. Od 1851 zajmował się historią medycyny, początkowo jako asystent profesora Fryderyka Hechla, od 1869 jako docent prywatny (habilitacja w 1862 nie została zatwierdzona przez władze w Wiedniu z powodów politycznych), a od 1873 – jako bezpłatny profesor nadzwyczajny. Był pierwszym żydowskim (w sensie wyznaniowym) profesorem UJ. Działalnością politycznąk zajmował się od 1848, kiedy to był czynny w Komitecie Narodowym Krakowskim jako reprezentant Gminy Izraelickiej. Rywalizował z D.B. Meiselsem o mandat do parlamentu wiedeńskiego jako kandydat Klubu Postępowej Inteligencji Żydowskiej, którym kierował wraz z A. Gumplowiczem. W 1861 uczestniczył w deputacji Żydów galicyjskich do Koła Polskiego w parlamencie wiedeńskim w sprawie równouprawnienia Żydów. W 1856-1863 był członkiem Wydziału Miejskiego Krakowa; między innymi pracował w komisji przygotowującej statut dla miasta Krakowa (uchwalony w 1865 i zawierający liberalne rozwiązania w sprawach wyznaniowych), a od 1866 do 1890 był radnym miejskim (między innymi zasiadał w IV komisji dla spraw szkolnych, wyznaniowych, fundacyjnych i szpitalnych). Był też członkiem komisji statutowej, powołanej w 1865 przez Magistrat krakowski, opracowującej statut Gminy żydowskiej (zatwierdzony w 1869). Od lat 70. XIX wieku działał we władzach krakowskiego Zboru Izraelickiego oraz Stowarzyszenia Izraelitów Postępowych. Czynnie uczestniczył w życiu naukowym Krakowa; w 1869 między innymi był sekretarzem oddziału nauk przyrodniczych i lekarskich Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (TNK), w 1871 – przez jedną kadencję – sprawował zaszczytną funkcję prezesa Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego. Udzielał się także w oddziale nauk moralnych TNK. Opublikował ponad 50 prac naukowych, poświęconych problematyce medycznej, głównie w „Przeglądzie Lekarskim” (w 1862 był jednym z jego założycieli). Z większych prac najbardziej znane są: Rys dawnych dziejów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, biografia Józefa Dietla, rozprawa o cholerze epidemicznej w 1869 oraz tłumaczenia niektórych dzieł Hipokratesa. O. był też autorem niewydanego podręcznika Rys medycyny powszechnej (t. 1-3; w „Przeglądzie Lekarskim” ukazały się tylko jego fragmenty). W uznaniu zasług, O. został wybrany na członka nadzwyczajnego AU, a w 1888 – odznaczony przez cesarza Krzyżem Kawalerskim Orderu Franciszka Józefa I. Spoczął na cmentarzu żydowskim w Krakowie przy ul. Miodowej.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.