parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
właśc. Referat IV B 4 – komórka organizacyjna Wydziału IV B Departamentu IV (Geheime Staatspolizei [Gestapo] – Tajnej Policji Państwowej) w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA), kierującego wszystkimi niem. formacjami policyjnymi. Celem gestapo była walka z wrogami państwa; Wydział IV B zajmował się „sektami”: katolikami, protestantami, masonami oraz żydami. Zadaniem ulokowanego w nim Referatu Żydowskiego – od przełomu 1941/1942 – było centralne opracowanie spraw natury policyjnej i bezpieczeństwa przy przeprowadzaniu ewakuacji na terenach wschodnich. W praktyce, polegało to tylko na organizacji transportów Żydów do ośrodków zagłady. Całość przedsięwzięcia znalazła się w kompetencji Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji SS, od którego szefa, SS-Obergruppenführera (gen. Waffen-SS) Oswalda Pohla, także zwierzchnika Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych, wychodziły ustne lub pisemne rozkazy, dotyczące eksterminacji. W rzeczywistości, w realizację „ostatecznego rozwiązania” kwestii żydowskiej były zaangażowane wszystkie piony państwa i partii, SS i armii, podległe formalnie lub faktycznie Reichsführerowi SS, Heinrichowi Himmlerowi. Kierownikiem R.Ż.G., od pocz. wojny, był SS-Hauptsturmführer Adolf Eichmann. Ponieważ stanowisko kierownika Wydziału IV B nie zostało nigdy obsadzone, Eichmann podlegał bezpośrednio szefowi gestapo, Heinrichowi Müllerowi. Zwierzchnikiem Müllera był szef RSHA, Reinhard Heydrich, a później Ernst Kaltenbrunner – obaj byli podwładnymi Himmlera, ten bezpośrednio podlegał Hitlerowi. Pod względem technicznym i organizacyjnym, także stopnia wojskowego, Eichmann nie zajmował wysokiej pozycji. Stanowisko to stało się tak istotne tylko dlatego, że kwestia żydowska – z powodów ideologicznych, w miarę upływu czasu – zyskiwała coraz bardziej na znaczeniu, aż wreszcie stała się centralnym celem wojennym III Rzeszy. PS
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.