józefińskie reformy

józefińskie reformy

akty prawne dotyczące ludności żydowskiej, wydane przez cesarza Austrii, Józefa II. Pierwszy edykt tolerancyjny (niem. Toleranzpatent) pochodził z 2 I 1782 i dotyczył Żydów z Wiednia i Dolnej Austrii; w następnych latach wydano kolejne akty dla innych części monarchii (dla Galicji w 1785 i 1789). Zgodnie z duchem oświeconego absolutyzmu, reformy cesarskie miały zmniejszyć izolację ludności żydowskiej, ułatwić jej dostęp do wykształcenia świeckiego, a przez to uczynić bardziej użyteczną dla państwa. W tym celu, w 1784-1785, usunięto Żydów od dzierżaw gruntów, karczem, browarów, propinacji oraz od kilku innych sfer działalności gospodarczej, a ułatwiono im zakładanie gospodarstw rolnych. Jednak uprawianie ziemi nie stanowiło alternatywy dla Żydów w stosunku do dotychczasowych środków utrzymania (według niektórych ocen, utraciła je trzecia część Żydów w Galicji), toteż owe regulacje prawne w efekcie przyniosły masowy odpływ ludności żydowskiej do miast i powiększenie liczby ubogich. Serię aktów prawnych dotyczących poszczególnych sfer życia (np. prawa z maja 1785, ograniczające samorząd żydowski, które m.in. zakazywały Żydom sprawowania sądów gminnych i rabinackich) podsumował patent tolerancyjny z 17 V 1789 (niem. Die josephinische Judenordnung). Na jego mocy likwidowano dotychczasowe formy samorządu żydowskiego (w miejsce dotychczasowych kahałów powołano gminy wyznaniowe; 141 w Galicji i 2 na Bukowinie), oddzielne sądownictwo dla Żydów, wprowadzono natomiast ułatwienia dotyczące handlu, rzemiosła, przemysłu, nabywania nieruchomości, studiów uniwersyteckich, oraz zliberalizowano stosunek prawa państwowego do ślubów i rozwodów religijnych (w stosunku do praw wydanych w 1773 przez cesarzową Marię Teresę). W 1787 nakazano Żydom przyjąć niemieckie nazwiska rodowe oraz wprowadzono przymus szkolny dla młodzieży. Rok później wprowadzono obowiązek służby wojskowej. Mimo że j.r. zawierały elementy liberalizujące sytuację prawną Żydów, zwłaszcza patent tolerancyjny z 1789, oraz zniesienie części tzw. podatków żydowskich, to jednak nadal byli oni obciążeni specjalnymi świadczeniami (np. taksami od zawieranych małżeństw, oraz – od 1784 – podatkiem od mięsa koszernego). W istocie, Józef II był niechętnie usposobiony wobec Żydów, jego reformy zmierzały do ich asymilacji, a właściwie – germanizacji, zwanej przez ówczesnych „niemieckim chrztem”. Nie cieszyły się też one zrozumieniem warstw rządzących, toteż po śmierci Józefa II znaczna część liberalnych reform uległa likwidacji, a na Żydów zaczęto nakładać nowe podatki, m.in. osławione „świeczkowe” (1797).