parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
używał licznych pseudonimów i kryptonimów, m.in.: Bolesław Janowski, Bolesławski Feliks, F.C., Stożyński (1864 Warszawa – 1941 Związek Radziecki) – działacz ruchu robotniczego, publicysta; brat Heleny Heryngowej; szwagier Z. Herynga. Pochodził z warszawskiej patriotycznie usposobionej rodziny kupieckiej o tradycjach niepodległościowych. Już w gimnazjum związał się z ruchem socjalistycznym. W 1882 wstąpił do I Proletariatu. Należał do kierownictwa tej partii, publikował na łamach jej organu. W 1884 osadzony został w cytadeli warszawskiej, a po procesie – skazany na katorgę. Przebywając na zesłaniu, prowadził badania etnograficzne i antropologiczne. Zaprzyjaźnił się z członkami „Narodnoj Woli”. Publikował w prasie postępowej, brał udział w antropologicznych badaniach naukowych, związał się z działaczami Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR). Po powrocie do Warszawy (1904) działał w szeregach PPS, ale też czynny był w ruchu rewolucyjnym Rosji. W 1906 związał się z PPS-Lewicą. Zmuszony do emigracji, współpracował w Galicji z tamtejszą prasą partyjną, uniwersytetami robotniczymi oraz organizacjami PPSD, lwowskim Związkiem Pomocy dla Więźniów Politycznych. Oprócz etnografii, interesował się historią ruchu robotniczego (Historia ruchu robotniczego w Rosji, 1908). Po wybuchu I wojny światowej emigrował do Szwajcarii, gdzie kontynuował działalność partyjną. Po wybuchu rewolucji lutowej, pojechał do Rosji wraz z Leninem; wszedł w skład CK Wykonawczego PPS-Lewicy; związał się z mienszewikami-internacjonalistami; od lipca 1917 wchodził w skład sekretariatu SDPRR. Na zjeździe PPS-Lewicy i SDKPiL (1917) opowiedział się za potrzebą włączenia Polaków do walki rewolucyjnej w szeregach armii rosyjskiej, prowadził agitację. Podczas rewolucji październikowej był komisarzem do spraw polskich w Charkowie i kierował tamtejszą organizacją PPS-Lewicy. Od grudnia 1918 był członkiem RKP(b); działał na Ukrainie, gdzie sprawował ważne funkcje polityczne. Od września 1919 wchodził w skład Biura Politycznego przy KC RKP(b) i Biura Wykonawczego Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP) w Rosji, a od 1920 był członkiem Biura Organizacyjnego KC KP(b)U oraz Galicyjskiego Komitetu Organizacyjnego KP(b)U. Brał udział w II, III, IV, V, VI i VII Kongresach Międzynarodówki Komunistycznej. Został członkiem, utworzonego w Białymstoku (1920), Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski; w 1923 i 1930 uczestniczył w Zjazdach KPP. Na Ukrainie kierował sekcją polskiego Wydziału Agitacji i Propagandy Rewolucyjnej Rady Wojennej Republiki, oraz w 1920-1921 Wydz. Agitacji i Propagandy KC KP(b)U. Od września 1921 był sekretarzem KC KP(b)U i Naczelnikiem Ukraińskiego Zarządu Politycznego Armii Czerwonej. W Międzynarodówce Komunistycznej pełnił różne odpowiedzialne funkcje (1922-1936); dużo publikował i związany był z wieloma czasop.; należał do grona współzałożycieli Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR). Był członkiem Prezydium CK Wykonawczego ZSRR. W 1921-1931 kierował sektorem literatury i sztuki w Komisariacie Ludowym Oświaty RSFRR, później (1933-1937) – Wydziałem Muzeów. Pełnił funkcję przewodniczącego Ogólnozwiązkowego Komitetu Radiofonii ZSRR i był członkiem Kolegium Komisariatu Ludowego Poczt i Telegrafów ZSRR. W 1941 został pierwszym kierownikiem redakcji polskiego Radia Moskiewskiego, współpracował z „Nowymi Widnokręgami”. Był autorem licznych artykułów i publikacji, dotyczących dziejów ruchu robotniczego, biografii działaczy rewolucyjnych, wspomnień. W tych, które dotyczyły Polski bardzo krytycznie oceniał politykę władz, sytuację społeczno-polityczną kraju, współpracę PPS z rządem (m.in. Krizis burżuaznoj Polszi; Zamysły burżuazno-szlachetskoj Polszi, obie książki wyd. w 1923; Sowriemiennaja Polsza, 1924; Polsza naszich dniej, 1926); Groźba wojny, 1927; Polsza na służbie imperializma, 1927). Napisał też Narodziny wieku (1932-1934; wyd. pol. 1969). Zmarł podczas ewakuacji z Moskwy.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.