parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1886 Karelicze k. Nowogródka – 1973 Nowy Jork) – poeta, tłumacz. Jego ojciec przyjął chrzest i był lekarzem w armii carskiej. Po powrocie do judaizmu porzucił ten zawód i poświęcił się studiom talmudycznym. Syna posłał do chederu w Wołkowysku, a następnie do jesziwy w Wilnie. Początkowo E. pisał wiersze w języku hebrajskim (od 13. roku życia), po zbliżeniu się do Bundu zaczął pisać w języku jidysz. Publikował od 1904 w czasopismach jidysz. Był uważany za czołowego liryka młodego pokolenia. Łączył w swych utworach nastroje romantyczno-impresyjne z treściami narodowymi, zwłaszcza w debiutanckim tomie poezji Sztiłe gezangen (jid., Ciche śpiewy, 1909) oraz kolejnym – Majne lider (jid., Moje wiersze, 1918). Więziony za działalność rewolucyjną w Wilnie (1911/1912), w 1912 wyjechał do Szwajcarii, lata 1915-1920 spędził w Polsce. Po I wojnie świat. w jego utworach pojawiają się motywy zaangażowania społecznego-rewolucyjnego. E. był także czynnym publicystą. Jego komentarze społeczno-polityczne, publikowane w bundowskim piśmie „Di Lebens-Frage” (jid., Sprawa Życia [Egzystencji]), zostały zebrane w tomie Szwarc un rojt (jid., Czarne i czerwone, 1920). W 1917 w Nowym Jorku i w Warszawie ukazał się jego tom Wen der friling ruft (jid., Kiedy woła wiosna), a w 1922 – Requiem, poświęcone ofiarom I wojny światowej. W 1920 E. wyjechał do Berlina. Współpracował z prasą jidysz, m.in. jako korespondent nowojorskiego „Forwerts”. Pisał wiersze, prozę oraz utwory dla dzieci. Często sięgał do folkloru, legend i podań. Od 1940 mieszkał na stałe w Nowym Jorku. Do ważniejszych tomów jego wierszy z tego okresu należy Cu der jidiszer tochter (jid., Do córy żydowskiej). W 1951 w Nowym Jorku ukazały się jego dzieła zebrane (Gezamłte szriftn 1904-1951). E. był także autorem przekładów biblijnych, które wydawał od 1922. Uważany jest za największego poetę żydowskiego w okresie bezpośrednio po I wojnie światowej, który wywarł znaczny wpływ na wielu innych twórców.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.