parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
nazwa żydowskiego teatrzyku lalkowego (początkowo pacynkowego) dla dorosłych, działającego w Wilnie w 1933-1941, nawiązująca do porzekadła Er iz majdim ojf ałc (jidysz, On ma złotą rączkę do wszystkiego); twórcy tego teatru sami bowiem wszystko przygotowywali, począwszy od budowy sceny, aż do muzycznej oprawy przedstawień. Inicjatywa założenia teatru pochodziła od A. Bastomskiego, który później był autorem tekstów, zainspirowanego występami amerykańskiego teatru lalek Modikot. Satyryczne teksty przedstawień (w języku jidysz) nawiązywały do wydarzeń życia codziennego, politycznego i społecznego. Z teatrzykiem współpracował między innymi artysta-malarz B. Michtom, rzeźbiarz Ber Rabinowicz, muzyk i kompozytor Elie (Elijahu) Tejtelbojm (Taitelbojm; 1910-1967) oraz Jechiel Burgin (1914-1991), pełniący funkcję dyrektora. W 1935 M. występował w Warszawie w lokalu Jung Teater, po czym przekształcił się w teatr marionetkowy. Co roku miał 3-4 premiery dla dorosłych oraz 1-2 dla dzieci. Po zajęciu Wilna przez Rosjan w 1940, M. odbył dwumiesięczne tournée po Litwie, a w końcu tegoż roku wszedł w skład Teatru Młodego Widza, z którym współpracowały także teatry polski i litewski. Po wkroczeniu Niemców (czerwiec 1941) pomieszczenia teatru zostały zarekwirowane, a jego wyposażenie i lalki zniszczone.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.