parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
(1663 Żółkiew – 1735 Kopenhaga?) – kaznodzieja (por. mag(g)id). Na początku lat 90. XVII wieku zostawił w rodzinnym mieście żonę i dziecko, i przez wiele lat wędrował po Polsce i Niemczech jako kaznodzieja. Zatrzymał się na dłużej w Holandii, gdzie przez siedem lat utrzymywał się z lekcji języka hebrajskiego. Według niektórych źródeł, miał tam się ochrzcić w Kościele ewangelicko-reformowanym. Blisko współpracował z Jakubem Tryglandem Młodszym, wybitnym teologiem uniwersytetu w Lejdzie; wspólnie z nim czytał i dyskutował pisma rabiniczne. Bliski był otrzymania posady na tamtejszym uniwersytecie, ale po kłótni z Tryglandem na temat zarobków, przeniósł się do Niemiec. Dzięki protekcji króla pruskiego, w 1705 otrzymał stanowisko profesora języka rabinicznego na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą. Jednak nie utrzymał się tam długo. Około 1710 był już protegowanym księcia Hannoweru i przyszłego króla angielskiego, Jerzego II. Na jego zlecenie prowadził indywidualne rozmowy z zamieszkałymi na terenie księstwa Żydami, próbując przekonać ich do konwersji na chrześcijaństwo. Kulminacją jego działalności misyjnej była publiczna dysputa, którą w 1711 odbył na dworze książęcym z przedstawicielem ortodoksji, Józefem ze Statthagen. Rok później, w 1712, przeszedł do Kościoła ewangelickiego. Według jednych źródeł, miał powrócić do judaizmu, według innych – zdradziwszy zamiar powrotu do religii przodków, został uwięziony i zmarł w kopenehaskim więzieniu. Napisał kilkanaście książek, z których udało mu się wydać drukiem tylko dwie: Oblatio Aaronis seu Tractatus de Passionibus Christi... (Frankfurt nad Odrą 1706), które przełożył na język niemiecki i opublikował pt.: Sefer Minchat Aharon, das ist: Das Opfer Aaronis oder: ein Tractat von dem leiden Christi. Darinnen der für unsere Sünde leidende Jezus von Nazareth als wahrhaftiger und einiger Messias, aus dem 53 Cap. Esaiae denen irrigen Juden zum Lichte ihres Verstandes, so wol aus der Göttlichen Schrift als auch aus der klügern vernünfigern Jüdischen Antiquitaten (Hamburg 1717); Malach Berit, das ist die göttliche Persönlichkeit und Menschwerdung des Engels des Bundes, sowohl aus der heiligen. .. Schrift als auch aus der klügern vernünftigern Jüdischen Antiquität dargethan und erwiesen... (Lüneburg 1714).
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.