parochet (hebr.; jid. porojches) – w synagodze bogato zdobiona zasłona na aron (ha-)kodesz. Geneza zwyczaju zawieszania p. sięga czasów biblijnych i odwołuje się do nakazów Bożych, odnoszących się do urządzenia Pierwszego Przybytku. Używany współcześnie p. jest odpowiednikiem zasłony, która w Namiocie Spotkania (a potem w Świątyni Jerozolimskiej), oddzielała miejsce Święte (hebr. Kodesz) od Najświętszego ( Święte Świętych), gdzie stała Arka Przymierza (Wj 26,31-34; 2 Krn 3,14). Kryła ona przed oczyma [więcej...]
Szanowni Państwo!
Udostępniliśmy Polski Słownik Judaistyczny w Portalu Delet.
Jest to wersja testowa (beta), w związku z czym na stronie mogą pojawić się błędy.
Zachęcamy do korzystania.
haskala (hebr., edukacja, nauczanie, erudycja, oświecenie; jid. haskole) – nurt w kulturze żydowskiej rozwijający się w Europie od lat 80. XVIII w., powstały pod wpływem oddziaływania haseł oświecenia w krajach europejskich, jak również szeroko rozumianych tradycji nurtu racjonalistycznego w filozofii żydowskiej, począwszy od Majmonidesa i jego zwolenników. Już w latach 40. XVIII w. zaczęły się pojawiać wybitne jednostki, będące jego protagonistami, w tym wielu Żydów pochodzących z terenów [więcej...]
Rosz ha-Szana Rosz ha-Szana (hebr., Początek Roku; jid. Roszeszone) – 1. święto Nowego Roku, zw. też w Polsce Świętem Trąbek, Trąbkami – obchodzone pierwszego i drugiego dnia tiszri, będące początkiem Jamim Noraim, które kończą się w dniu Jom Kipur. Pierwotnie, tzn. w BH święto to określano jako Zichron Terua (hebr., Upamiętnienie Dęcia w Szofar) oraz Jom Terua (hebr., Dzień Dęcia w Szofar). Nazwa R. ha-Sz. pojawia się dopiero w Misznie, gdzie wyliczono cztery daty w kalendarzu żydowskim, będące pierwszym [więcej...]
Hirsz z Kojdanowa (? Wilno – 1712 Frankfurt n. Menem) – kabalista i moralista; syn Aarona Samuela K. Studia kabalist. prowadził pod kierunkiem Josefa ben Judy z Mińska. Na podstawie fałszywego oskarżenia, wraz z rodziną, został pojmany i spędził cztery lata w więzieniu. Po tym wydarzeniu wyjechał do Frankfurtu, gdzie się zajął pisaniem. Wydawał prace ojca, niektóre z nich wzbogacając dopełnieniami (m.in. Birkat Szmuel, 1682). Jego najważniejszym dziełem było Kaw ha-jaszar (hebr., Właściwa miara), którego tytuł oddaje moralizatorską treść, a równocześnie ma numerologiczne znaczenie (pierwszy człon wskazuje na liczbę rozdziałów, tj. 102, a drugi ma wartość liczbową identyczną z imieniem autora, tj. Hirsz; por. gematria). Utwór ten, będący przeróbką i rozwinięciem dzieła Josefa Dubno Jesod Josef. Kaw ha-jaszar (hebr., Tajemnica Józefa. Właściwa miara), uchodzi za klasyczny przykład literatury kabalistycznej powstającej w okresie głębokiego kryzysu społeczności żydowskiej w Polsce, w czasie spadających na nią klęsk w XVII w. Dzieło przenika duch ascetyzmu i tzw. kabały praktycznej. Roi się w nim od opowieści o nieprzebranej rzeszy demonów i diabłów, czyhających na zgubę człowieka (np. Lilit towarzyszy ich 480 kompanii, co wynika z numerologicznej wartości imienia tego demona; zwycięża się je wszystkie, idąc do domu żałoby; zob. też: Agrat bat Machalat; dybuk), oraz przeróżnych sposobów przeciwstawienia się ich zakusom. Autor sam przełożył swe dzieło na język jidysz. Miało ono wiele wydań (czasem publikowano razem obie wersje językowe). Stało się ono jedną z najpopularniejszych lektur wśród ludzi prostych, a zwłaszcza kobiet.
Prezentujemy Polski Słownik Judaistyczny (PSJ) w nowej, odświeżonej formie.
PSJ umożliwia szybki i wygodny dostęp do blisko czterech tysięcy haseł dotyczących kultury i historii Żydów polskich. Słownik przybliża użytkownikom takie zagadnienia jak religia, nauka, obyczaje, sztuka, polityka, życie codzienne i gospodarcze. Bardzo ważną i dużą część słownika stanowią biogramy najwybitniejszych przedstawicieli świata kultury żydowskiej oraz polsko-żydowskiej. PSJ stanowi idealny punkt wyjścia do dalszych poszukiwań i badan nad kulturą żydowską. Stanowi także przydatne narzędzie dla wszystkich zajmujących się działalnością edukacyjną i kulturalną.
Polski Słownik Judaistyczny powstał jako praca zbiorowa pod. red. Zofii Borzymińskiej i Rafała Żebrowskiego.
Projekt będzie stopniowo rozwijany we współpracy ze specjalistami i pracownikami Żydowskiego Instytutu Historycznego. Powstałe nowe hasła słownikowe zostaną zaktualizowane w oparciu o najnowsze badania i stan wiedzy. Wybrane zagadnienia zostaną uzupełnione o materiały wizualne oraz linki do plików źródłowych.